Morgunblaðið - 19.10.2008, Blaðsíða 38

38 UmræðanSIGMUND
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 2008
ÓVENJULEGIR
tímar kalla á nýjar hug-
myndir og á hverjum
degi sjáum við stjórn-
völd og fjármálastjórn-
endur koma með nýjar
lausnir á þeim vanda
sem blasir við þann
daginn. Nú þegar allt
er til endurskoðunar er
gott að líta til lengri
tíma og hugsa um fram-
tíð þjóðarinnar. Það
virðast einkum vera
tvær hugmyndir á lofti.
Að ganga í Efnahags-
bandalag Evrópu, ESB,
og taka upp evru í kjöl-
farið á því. Eða að halda
krónunni og verja hana
með stórum lántökum,
til dæmis frá Rússum.
Gott og vel, en hér er
einn kostur í stöðunni
sem ég held að hafi ekki
verið ræddur: Efna-
hagsbandalag N-Atlantshafs, ENA,
myndað af Íslandi og Noregi að vel-
þekktri evrópskri fyrirmynd. Þjóð-
irnar eiga mikla sameiginlega hags-
muni og munu í sameiningu ráða
stærstum hluta fiskimiða í Norður-
Atlantshafi. Bæði ríkin byggja efna-
hag sinn að miklu leyti á orkusölu og
nýting auðlinda á hafsbotni í norður-
höfum er mál sem varðar báðar
þjóðir miklu í framtíðinni. Utanrík-
isstefna þjóðanna er mjög lík og þær
hafa undanfarin ár skipst á um að
vera í fyrsta og öðru sæti á lífs-
gæðalista Sameinuðu þjóðanna.
Vegna örs á þjóðarvitund íslendinga
frá 1262 er rétt að minna á að öll rík-
in innan ESB eru sjálfstæð ríki.
Íslendingar og Norðmenn eiga
sameiginlegan sögulegan og menn-
ingarlegan bakgrunn og þjóðirnar
eru í raun mjög líkar. Ég hef und-
anfarin ár verið svo heppinn að eiga
öðru hverju erindi til Noregs. Alls
staðar mætir manni einstakt
bræðraþel, hlýja og vinátta bara fyr-
ir það eitt að vera Íslendingur, við
eigum þarna einstaka frændþjóð.
Norðmenn eru um margt líkir Ís-
lendingum og langt því frá sú sveita-
þjóð sem sumir Íslend-
ingar halda. Þeir eru
framsækin nútímaleg
þjóð sem nýtur lífsins í
ríkum mæli. (Þeir hafa
meira að segja sömu
drykkjuvenjur og Ís-
lendingar). Nú þegar
Íslendingar eru í
vanda, með ónýta
krónu og vantar aðstoð
er kjörið tækifæri til að
stofna ENA og mynda
eitt efnahags- og at-
vinnusvæði í mynt-
bandalagi. Norski olíu-
sjóðurinn lánar
Íslendingum fjárhæð
til langs tíma með
sanngjörnum vöxtum
(eflaust mun betri
langtímafjárfesting
fyrir þá en þau hluta-
bréf sem nú falla eins
og syndugir englar).
Íslendingar taka upp
norska krónu og seðla-
bankar þjóðanna verða
sameinaðir. Verslun og
samskipti milli
ríkjanna munu stórefl-
ast. Samkvæmt rannsókn eykur
sameiginleg mynt ein og sér verslun
milli þjóða um 30%. Norðmenn eru
nú þegar í fyrsta sæti hvað varðar
tollfrjálsa verslun á Íslandi. Orku-
sala og matvælaiðnaður munu verða
stöðugt mikilvægari á komandi tím-
um svo efnahagsleg framtíð ENA er
björt. Er ekki betri framtíðarsýn
fyrir okkur að vera áhrifamikil innan
lítillar efnahagseiningar en peð í
risastórri? Við Íslendingar eigum
miklu meiri samleið með Norð-
mönnum en hvaða Evrópusam-
bandsríki sem er. Nágrannar okkar
og vinir, Færeyingar og Grænlend-
ingar, sem ekki eru innan ESB gætu
seinna meir gengið í ENA. Þá
myndu allar auðlindir N-Atlantshafs
vera innan efnahagsbandalagsins.
Hvílík auðlegð til framtíðar og hvílík
samningsstaða á alþjóðavettvangi.
Ef þessi hugmynd er ekki afleit af
einhverri ástæðu sem mér er ókunn
þá endilega taki þeir sem vit hafa og
völd hugmyndina til umræðu. Það er
mikið í húfi – framtíð okkar og
næstu kynslóða.
ENA –Efnahags-
bandalag
N-Atlantshafs
Sverrir Sigurjón
Björnsson vill
stofna bandalag
með Norðmönnum
» Íslendingar
og Norð-
menn eiga sam-
eiginlegan
sögulegan og
menningar-
legan bakgrunn
og þjóðirnar
eru í raun mjög
líkar.
Sverrir Sigurjón
Björnsson
Höfundur er hönnuður.
Í BANDARÍKJ-
UNUM hefur verið
mikil umræða um
„bridge to nowhere“,
brú sem Sara Palin
stóð fyrir að lögð
væri út í bláinn. Þó
var brúin lögð til
fjörutíu manna
byggðar. Austur á
svonefndum Hraun-
um fyrir austan Snæ-
fell er nú verið að
ljúka við austasta
hluta Kárahnjúka-
virkjunar með þrem-
ur stíflum, göngum
og lóni sem veita eiga
vatni yfir í Jökulsá í
Fljótsdal án þess að
nokkur þörf sé á því.
Af hverju segi ég það
og ítreka það sem ég
sagði í bókinni um
Kárahnjúka fyrir
fjórum árum? Jú, í
sumar og haust hefur komið
glögglega í ljós að Jökulsá á Dal
og Kringilsá hafa einar veitt
virkjuninni miklu meira vatn en
þörf hefur verið fyrir og að í
svona árferði er jafnvel engin
þörf á vatni frá Jökulsá í Fljóts-
dal. Aðeins þurfti að hleypa Háls-
lóni niður um 25 metra af 50 síð-
asta vor og afgangsvatn hefur
runnið á yfirfalli Kárahnjúkastíflu
í heilan mánuð í haust. Nú er
stutt í að veita vatni í svonefnt
Kelduárlón sem sökkvir alls sjö
ferkílómetrum lands. Ég eins og
flestir aðrir hélt að þarna væri
aðeins verið að sökkva urð og
grjóti og að Kelduá væri eins og
hver önnur spræna. Í haust hef
ég í nokkrum ferðum um svæðið
uppgötvað til fulls einstaklega fal-
lega fossaröð í Kelduá, sem á að
skrúfa fyrir, og ótrúlega fallegt
gróið svæði áreyra fyrir ofan
Kelduárstíflu, sem sökkva á og
þegar er búið að tæta í sundur að
hluta. Nokkrum tjörnum og eins
ferkílómeters blátæru fjallavatni
með grónu umhverfi, Folavatni, á
að drekkja í aurlituðu vatni
Kelduárlóns. Eins og
víðar á hálendinu á
að sökkva gróð-
urvinjum sem njóta
skjóls í lægðum. Um-
gjörð þessa svæðis,
austurhluti Vatnajök-
uls og Snæfell, er
tignarlegt og fagurt.
Morgunljóst er að
hlýnun loftslags og
hugsanlegur van-
reikningur hefur
valdið því að á þessu
svæði er staðið að
rándýrum virkj-
anaframkvæmdum
fyrir milljarða króna
án þess að þær skapi
í raun eitt einasta
megavatt. Þetta er
„virkjun út í bláinn“
án minnsta gagns
fyrir nokkurn mann á
sama tíma og illvíg
kreppa gengur yfir
þjóðina. Rökin sem
ég fæ við eft-
irgrennslan eru þau
að hugsanlega kunni
að kólna á ný og
vatnsrennsli að
minnka og það geti komið sér vel
að geta miðlað vatni á fleiri stöð-
um en í Ufsarlóni og Hálslóni. Ég
hafna hvorutveggja. Á meðan ís-
inn á Íshafinu bráðnar hratt er
lítil hætta á kólnun. Og stíflan er
þegar komin og má því grípa til
hennar ef og þegar þörf yrði á.
Og ég spyr: Af hverju þarf endi-
lega að sökkva þessu landi fyrr en
þess gerist kannski einhvern tíma
þörf? Í ferðum mínum í haust hef
ég ítrekað staðið aleinn á hinum
ýmsu stöðum, á fossbrúnum við
Kelduá, grónum vatnsbakka Fola-
vatns og við Jökulsá þegar skrúf-
að hefur verið fyrir Gullfossa
hennar. Og ég hef spurt sjálfan
mig: Er öllum sama um allt? Er
enginn þarna inni í stofnun, sem
er í eigu þjóðarinnar, sem getur
stoppað þetta? Ég hef í ferðum
mínum átt samskipti við fjöl-
marga afbragðs starfsmenn
Landsvirkjunar og verktakanna
og spurt sjálfan mig: Ætla þeir
virkilega að láta þetta allt fara
svona? Hvar er stjórn fyrirtæk-
isins? Þarf endilega að drekka
bikar „virkjunar út í bláinn“ í
botn? Ég veit að umhverfisrösk-
unin sem ég er að tala um vegna
Kelduárlóns er aðeins brot af þeim
ósköpum sem þegar hafa verið
framkvæmd með Hálslóni og öðr-
um framkvæmdum. Þegar síðustu
geirfuglarnir voru drepnir var það
lítið mál miðað við þúsundirnar
sem áður höfðu verið drepnar.
Samt óska flestir sér þess að
þyrma hefði mátt lífi hinna síð-
ustu. Ég hef nú eytt síðustu fjár-
munum mínum í að kvikmynda
þetta svæði. Sú gjörð sem nú blas-
ir við mun því verða ljós komandi
kynslóðum. Bón mín er einföld:
Viljið þið, elskurnar mínar hætta
við að gera það sem engin þörf er
fyrir og gerir ekkert nema valda
skaða?
Lítil bón um að ætla sér af
Enn er verið að
sökkva fallegum
fossum og svæðum
segir Ómar Ragn-
arsson
» Afkomendur
okkar munu
dæma það hart
fyrir að sökkva
að þarflausu
fögru svæði
austan Snæfells.
Enn er hægt að
hætta við og
bjarga leifum
heiðurs okkar.
Ómar Ragnarsson
Höfundur er formaður Íslandshreyf-
ingarinnar – lifandi lands.
Í ljósi atburða síð-
ustu vikna er ljóst að
verulega þarf að vanda
sig við að endurvekja
traust almennings á
stjórnmálamönnum og
þeim ákvörðunum sem
þeir taka.
Góð rök fyrir
ráðningum
Nú eru bankarnir aftur komnir í al-
menningseigu. Í okkar nafni munu
ráðherrar sjá um að skipa nýja
bankastjóra og bankaráð, byggt á til-
nefningum stjórnmálaflokka. Þær
ráðningar mega ekki vera af pólitísk-
um grunni heldur faglegar. Til þeirra
verður að vera vandað og rök ráða-
manna hafin yfir vafa. Þeir mega ekki
týna sér í valdhroka heldur muna að
þeir fara með valdið í umboði fólksins
í landinu.
Til að leiðbeina ráðherrum, sem og
öðrum pólitískum
stjórnendum, um með-
ferð valdsins hafa eru
verklagsreglur við
ákvarðanatöku bundnar
í stjórnsýslulög. Stjórn-
sýslulögum er ætlað að
stuðla að málefnalegri
stjórnsýslu, að ákvarð-
anir séu vel undirbúnar
og teknar á efnislegum
forsendum sem séu
skýrar og þoli nánari
skoðun. Stjórnsýslan á
að vera opin og gegnsæ
og ákvarðanir rekj-
anlegar þannig að ætíð sjáist hvaða
atriði réðu ákvörðun hverju sinni. Þá
eru ógleymd upplýsingalög sem veita
borgurunum rétt til þess að fá upp-
lýsingar um það sem stjórnvöld að-
hafast. Tilgangur laganna er þannig
öðrum þræði að draga úr tortryggni í
garð stjórnvalda.
Traust og trúverðugleiki
Það þarf að endurvekja traust og
trúverðuleika stjórnmálamanna. Nú
ríður á að ráðamenn vandi meðferð
valds síns og skipi í sæti bankastjóra
og bankaráða með þeim hætti að yfir
allan vafa sé hafið að málefnaleg rök
liggi til grundvallar ákvörðunum. Því
er nauðsynlegt að þjóðinni sé haldið
vel upplýstri um forsendur ráðninga
og rökin sem liggja til grundvallar
þoli gagngera skoðun.
Á viðsjárverðum tímum er mik-
ilvægt fyrir alla stjórnmálamenn að
muna að vald er vandmeðfarið. Það er
skýlaus krafa að góð og opin rök liggi
fyrir um ákvarðanir þar með taldar
ráðningar bankastjórnenda.
Ráðherrar, ráðningar
og stjórnsýslulögin
Ásta Þorleifsdóttir
fjallar um skipun
bankastjóra og í
bankaráð
» Á viðsjárverðum
tímum er mikilvægt
fyrir stjórnmálamenn
að muna að vald er
vandmeðfarið, því verða
ráðningar bankastjórn-
enda að vera vel rök-
studdar.
Ásta Þorleifsdóttir
Höfundur er jarðfræðingur.