Morgunblaðið - 19.10.2008, Blaðsíða 29

Tyrkland
151
Austurríki
133
Ísland
87
Úrslit atkvæða-
greiðslu um
sæti í öryggisráði
Sameinuðu þjóð-
anna á föstudag.
29
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 2008
Reuters
O
rðspor Íslands á alþjóð-
legum vettvangi hefur beð-
ið meiri hnekki vegna fjár-
málakreppunnar
undanfarnar vikur en nokk-
urn gat órað fyrir. Birting-
armyndir þessa eru marg-
ar. Trúin á íslenzku
krónunni er engin; útlendir
bankar vilja ekki sjá hana og Íslendingar bú-
settir erlendis, sérstaklega námsmenn, eiga í
erfiðleikum með að fá fé að heiman. Í fjöl-
miðlum birtast frásagnir af því að Íslendingum
hafi verið vísað út úr verzlunum, hent út úr
leiguíbúðum og neitað um bankaviðskipti. Þetta
er vegna þess að þjóðin nýtur ekki lánstrausts.
Orsökin fyrir þessu er ekki fyrst og fremst að
stórir lánardrottnar á borð við erlenda banka
eða sjóði fái ekki skuldir sínar greiddar, heldur
málin, sem hafa komið upp í ýmsum löndum,
þar sem venjulegir sparifjáreigendur í íslenzku
bönkunum hafa ekki getað nálgazt innistæður
sínar. Þess vegna er líka staðan alvarlegust í
Bretlandi og Hollandi, þar sem yfir 300 þúsund
manns samanlagt eru í þessari stöðu. Yfirlýs-
ingar íslenzkra stjórnvalda um að staðið verði
við alþjóðlegar skuldbindingar og innistæður
tryggðar virðast ekki hafa komizt nægilega vel
til skila.
Ísland einangrað
Margir hafa nú þá tilfinningu að Ísland sé ein-
angrað á alþjóðavettvangi og að okkar hefð-
bundnu bandamenn hafi ekki komið okkur til
hjálpar. Margt eykur á þessa tilfinningu.
Skýr birtingarmynd stöðu Íslands í samfélagi
þjóðanna er úrslit atkvæðagreiðslunnar um tvö
sæti Vestur-Evrópu í öryggisráði Sameinuðu
þjóðanna í gær, föstudag. Þar burstuðu Aust-
urríki og Tyrkland Ísland gjörsamlega, þvert á
væntingar þeirra, sem höfðu undirbúið fram-
boðið af Íslands hálfu.
Erfið staða Íslands sýndi sig líka á leiðtoga-
fundi Evrópusambandsins fyrr í vikunni. Drög-
um að texta, sem Danir vinir okkar höfðu sett
saman og gaf til kynna eindreginn stuðning við
Ísland í erfiðleikum þess, var breytt í fremur út-
vatnaða yfirlýsingu um samstöðu. Að kröfu Hol-
lendinga var hnýtt aftan við að ESB ætlaðist til
þess af Íslendingum að þeir stæðu við alþjóð-
legar skuldbindingar sínar.
Einu erlendu seðlabankarnir, sem til þessa
hafa hjálpað Íslandi í gjaldeyriskreppunni sem
við glímum við eru þeir norrænu, en hjálp
þeirra dugir ekki til. Í fréttaskýringu Agnesar
Bragadóttur í þessu tölublaði Morgunblaðsins
kemur fram að í raun hafi seðlabankar helztu
vinaríkja okkar, Bandaríkjanna, Bretlands,
Evrópusambandsins og Norðurlanda, sam-
einazt um að lána ekki Íslandi til að hjálpa
bankakerfinu. Á því er ekki endilega sú skýring
að stjórnvöld í þessum löndum hafi viljað keyra
Ísland í þrot. Það er til í dæminu að menn hafi
talið sig eiga nóg með eigin vandamál. Það hefur
líka legið lengi fyrir að í þessum ríkjum hafa
menn haft mikla vantrú á íslenzka bankakerfinu
og áhyggjur af gríðarlegri útþenslu þess. Ís-
lendingar, ekki sízt bráðlátir bankamenn,
kunna að eiga sína sök á því að seðlabankar ná-
grannaríkja tóku ekki þátt í að halda bönkunum
á floti.
Áhyggjur í Noregi af Rússaláninu
Íslenzk stjórnvöld hafa látið það skýrt í ljós að
þeim finnist þau einangruð. Ummæli Geirs H.
Haarde forsætisráðherra, um að Ísland hefði
leitað til gömlu vina sinna en fengið afsvar og
neyddist þá til að leita sér að nýjum vinum,
vöktu talsverða athygli í alþjóðlegum fjöl-
miðlum. Þar átti Geir við að Ísland hefði neyðzt
til að leita til Rússlands og biðja um lán að upp-
hæð fjóra milljarða evra. Hjá stjórnvöldum í
viðkomandi vinaríkjum Íslands hafa þessi um-
mæli og viðræðurnar við Rússa enn ekki haft
þau áhrif að þau vilji grípa til aðgerða til að Ís-
land þurfi ekki á Rússaláninu að halda.
Þó eru byrjaðar að heyrast áhyggjuraddir
vegna viðræðnanna við Rússa. Þær komu fram í
samtölum manna á milli í tengslum við fund
Norður-Atlantshafsráðsins í höfuðstöðvum
NATO fyrr í vikunni. Og í norrænu ríkjunum,
sem standa okkur næst og eiga jafnframt einna
mestra hagsmuna að gæta gagnvart Rússum og
útþenslustefnu þeirra á norðurslóðum, eru slík-
ar áhyggjur komnar upp á yfirborðið.
Þannig lýsti norski þingmaðurinn Ingebrigt
Sørfonn því yfir í vikunni að Norðmenn ættu að
aðstoða Íslendinga svo þeir neyddust ekki til að
leita á náðir Rússa. „Þetta er gífurlega mik-
ilvæg spurning sem snýst um nágrannaland
okkar og norðurslóðir í heild,“ sagði Sørfonn í
viðtali við vefmiðilinn E24. „Við eigum að hjálpa
Íslendingum, bæði til að sýna þeim samstöðu og
vegna okkar eigin hagsmuna.“
Sørfonn segir að láni Rússar Íslandi stórfé,
geti það haft neikvæð áhrif á norska sjávar-
útvegs-, orku- og öryggishagsmuni. Hann hefur
skrifað Kristin Halvorsen fjármálaráðherra
bréf og hvatt hana til að gera það sem í hennar
valdi standi til að hjálpa Íslendingum.
Halvorsen lýsti því yfir á fundi fjár-
laganefndar Stórþingsins á fimmtudag að
Norðmenn væru reiðubúnir að aðstoða Ísland
frekar. Á sama fundi sagði Svein Gjedrem,
seðlabankastjóri Noregs, að forsenda þess að
seðlabankar Noregs og annarra ríkja veittu Ís-
landi aðstoð væri að landið fengi stuðning frá
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum (IMF). Forsenda
hjálpar IMF væri trúverðug áætlun íslenzkra
stjórnvalda um endurreisn efnahagslífsins.
Sjálfstæði Íslands í hættu
Á sænska þinginu fóru fram umræður um
vanda Íslands síðastliðið miðvikudagskvöld. Þar
var Rússalánið í brennidepli og sett í víðtækara
öryggispólitískt samhengi. Tveir þingmenn
íhaldsmanna (Moderaterna) létu mest að sér
kveða; þeir Göran Montan og Finn Bengtsson,
sem báðir eru miklir Íslandsvinir.
Göran Montan sagði í umræðunum að Íslend-
ingar sjálfir og hinir „árásargjörnu fjármála-
hákarlar“ væru ekki saklausir af því hvernig
komið væri. „En vandinn nú er að tilvera og
sjálfstæði heils ríkis hefur verið sett í hættu,“
sagði Montan. „Í þessari viðkvæmu stöðu neyð-
ist Ísland til að leita til Rússlands og semja um
lán upp á fjóra milljarða evra, upphæð sem sam-
svarar öllum útgjöldum Svía til varnarmála.“
Montan rifjaði upp sögu Íslands, stjórn Dana,
hernám Breta í seinna stríði, NATO-aðildina og
veru bandarísks varnarliðs á Íslandi í meira en
fimm áratugi. „Þegar höfð eru í huga hin sögu-
legu tengsl og hernaðarlega mikilvæg staðsetn-
ing Íslands er það vægast sagt einkennilegt, að
ekki sé sagt að það komi manni í uppnám, að
þetta litla land í miðju Atlantshafinu skuli ekki
fá þann stuðning sem það þarf til að afstýra
fjármálakreppu frá ríkjunum sem hafa notfært
sér það svo lengi,“ sagði Montan. „Norð-
urlöndin hafa vissulega boðið aðstoð, en ekki í
þeim mæli að það hafi getað afstýrt kreppunni.
Bretland hefur til þessa eingöngu sett fram gíf-
urlegar og illa grundaðar kröfur í garð Íslands
og Bandaríkin, sem bera raunar höfuðábyrgð á
hinni alþjóðlegu fjármálakreppu, hafa ekkert
látið í sér heyra. Í staðinn koma Rússland og
Pútín inn í myndina.“
Montan sagði að það væri vondur kostur ef
lýðræðisríkið Ísland yrði sett í þá stöðu að verða
efnahagslega háð Rússlandi, þar sem lýðræðið
væri á undanhaldi. Íslendingar myndu áreið-
anlega gjalda lánið háu verði. Þingmaðurinn
spáði því að Rússar myndu nýta sér stöðuna „til
dæmis til að hindra að landið nálgist ESB eða að
NATO-herlið verði á ný flutt til Íslands. Það er
ekki bara mögulegt heldur raunar trúlegt,“
sagði hann.
Finn Bengtsson tók undir með Montan og
sagðist vonast til að það að sá fyrrnefndi tæki
málið upp yrði „með einhverjum hætti til þess
að aðallega Norðurlönd, jafnvel með stuðningi
Evrópusambandsins, reyni að hafa áhrif á
NATO og að í sameiningu finni menn lausn.“
Vantar staðfestuna?
Jón Ólafsson, prófessor við Háskólann á Bifröst,
sem hefur sérþekkingu á málefnum Rússlands,
hefur sína skýringu á því hvers vegna fór illa
fyrir Íslandi í atkvæðagreiðslunni um sæti í ör-
yggisráði SÞ.
„Rúmri viku fyrir atkvæðagreiðsluna var
skýrt frá því að Íslendingar hygðust leita til
Rússa um lán og dagana fyrir atkvæðagreiðsl-
una fóru fram samningaviðræður um lánið í
Moskvu. Nú er ekki bannað að leita til Rússa,
kalda stríðinu er lokið, þeir eru ekki lengur óvin-
urinn. Hinsvegar er ljóst að ákvörðun um það
virðist, utan frá séð, fela í sér ákveðna stefnu-
breytingu, jafnvel tækifærismennsku,“ skrifar
Jón á vef sinn. „Íslensk stjórnvöld hafa fram að
þessu tekið mjög einarða afstöðu gegn Rússum
á vettvangi NATO, mótmælt flugi herflugvéla
þeirra umhverfis Ísland sérstaklega og fordæmt
framferði þeirra í Georgíu.“
Jón segir að ríki sem sé tilbúið að snúa við
blaðinu með áberandi hætti þegar því líkar ekki
viðmót bandalagsríkja sinna sé kannski ekki
trúverðugt. „Að minnsta kosti kann að vera
hæpið að greiða því atkvæði til setu í Örygg-
isráðinu aðeins fáeinum dögum eftir að forsætis-
ráðherra þess hefur lýst því yfir á alþjóðavett-
vangi að „vinir“ hafi brugðist og nauðsynlegt
hafi því reynst að afla sér „nýrra vina“. Það er
sjaldgæft að leiðtogar ríkja lýsi bandalagaskipt-
um á jafn léttum nótum, eins og ekkert sé sjálf-
sagðara. Er mögulegt að yfirlýsingin hafi vakið
efasemdir um staðfestu Íslands í alþjóðastarfi?“
Samleið með lýðræðisríkjunum
Þótt mörgum þyki nú, sem Ísland sé einangrað
á alþjóðavettvangi og gamlir vinir hafi ekki látið
í sér heyra, jafnvel unnið gegn okkur, er nið-
urstaðan alls ekki sú að Ísland eigi að snúa baki
við gömlu vinunum eða finna sér nýja. Og sízt af
öllu komumst við út úr erfiðleikunum hjálp-
arlaust. Við eigum í rauninni enga kosti í þess-
um efnum. Í alþjóðavæddu hagkerfi nútímans
þarf lítið land góða bandamenn. Ísland á vegna
sögu sinnar, þjóðfélagsgerðar og staðsetningar
samleið með lýðræðisríkjum Evrópu- og Norð-
ur-Ameríku. Við eigum ekki að ýta okkar gömlu
bandamönnum frá okkur, þótt nú blási á móti.
Við höfum glatað trausti þeirra sumra og þurf-
um að endurvinna það. Leiðin til þess að end-
urheimta traustið er að vinna með alþjóðastofn-
unum að því að endurreisa íslenzkt efnahagslíf
og að sýna rækilega fram á að Ísland muni
standa við allar þær skuldbindingar, sem það
ber með réttu.
Við munum þurfa aðstoð Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins. Hún getur verið forsenda þess að við
fáum aðstoð frá seðlabönkum sumra vinaríkja
okkar, sem lítið hafa viljað við okkur tala að und-
anförnu.
Við þurfum líka að skoða rækilega hvort við
eigum að ganga alla leið inn í innsta hring sam-
starfs vestrænna lýðræðisríkja með því að
sækja um aðild að Evrópusambandinu. Stuðn-
ingur almennings við aðild fer klárlega vaxandi.
Það er varla umdeilt lengur að Evrópusam-
bandsaðild og evra hefðu dregið mjög úr því
áfalli, sem Ísland varð fyrir vegna hinnar al-
þjóðlegu fjármálakreppu.
Evrópusambandsaðild getum við fengið hve-
nær sem við viljum, en afleiðingar kreppunnar
þýða að nú er evran fjarlægari möguleiki en áð-
ur. Þó blasir það við að Ísland þarf sárlega á
stöðugum gjaldmiðli að halda í stað krónunnar.
Við munum þurfa á stuðningi vina- og banda-
lagsríkja okkar að halda ef við eigum einhvern
tímann að ná því marki.
Lítið land þarf góða bandamenn
Reykjavíkurbréf
181008