Skinfaxi - 01.11.1963, Síða 3

Norrœni lýðháskólinn
og Skálholt
Norðurlönd eru eða hafa tíl skamms
tíma verið ein um að eiga lýðháskóla.
Orðið veldur erfiðleikum í íslenzku, vegna
þess að þar táknar háskóli vísindalega
kennslustofnun (universitas). En merk-
ing orðsins er: Skóli fyrir fullorðna, eldri
en 18 ára, sem miðar ekki við nein sérstök
próf, né býr menn undir nein sérstök störf,
heldur eru ungmenni þar um 6 mánaða
skeið og reyna að átta sig á eigin getu og
upplagi, eru, ef til vill, vaktir til andlegs
lífs, til persónulegrar afstöðu, áður en
hversdagslífið tekur við fyrir alvöru, en
því fylgir að jafnaði sérnám í landbúnaði,
iðnaði, fiskveiðum eða háskólanám.
Margir telja slíkan frjálsan æskulýðs-
skóla óþarfan. Það er rétt, að út á við
veitir slíkur skódi engin réttindi, en inn á
við —.
Inn á við er mergurinn málsins. Að
margra dómi getur það virzt óþarfi, tíma-
sóun. En óþarfinn er oft það nauðsyiilega
í mannlífinu. Það sem mestu máli skiptir
er ekki dugnaður né gáfur, heldur hver
viðhorf manna eru, skapgerð, eða eigum
við að nota hátíðlegt orðasamband: and-
legt líf, en það verður ekki skýrgreint sem
sádarlíf og sálarfræðin nær ekki yfir það.
En grundvöllur er það lýðháskólans. Hann
hvílir á þeirri skoðun á manninum, að
hann sé ekki aðeins líffræðilegt fyrirbæri,
sem háð er umhverfi og aðstæðum, heidur
eins og Grundtvig orðaði það: Tilraun
Guðs með efni og anda (Kierkegaard
sagði: þar sem tími og eilífð snertast).
Manninum er í sjálfsvald sett, hvað hann
lætur sér verða úr þessu.
Viðfangsefni lýðháskólans er einmitt
að vekja æskulýðinn til skilnings á slíkri
sikoðun á manninum og láta hann sjálfan,
óháðan, vdlja sér viðhorf, trú og stefnu.
Að sjálfsögðu er svo tíminn einnig notað-
ur til fræðsilu og þekkingarlegrar mennt-
unar. „Fyrst er að lífga upp (þ. e. að
vekja), síðan að upplýsa (að fræða),“
sagði Kristján Kold, stofnandi danska lýð-
háskólans.
Þar eð danski lýðháskólinn hefur að
nokkru skapað anda norrænu lýðháskól-
anna, sem að sjálfsögðu þróuðust á sér-
stakan hátt í hverju landi, leyfi ég mér
hér með að gefa stutt yfirlit yfir sögu
hans, sem nú er orðin meira en 100 ára.
Það var Grundtvig, sem þegar upp úr
1830 kom með hugmyndina að slíkum
skóla fyrir fullorðna, sem síðar var kall-
aður lýðháskóli og við hátíðleg tækifæri
háskóla (,,universitet“). Flestir lýðháskól-
arnir höfðu sumarnámskeið fyrir stúlkur,
en nú eru þeir næstum allir samskólar.
Lýðháskólahugmyndir Grundtvigs voru
í nánu sambandi við baráttu hans gegn
„svartaskóla", en því nafni nefndi hann
menntaskólana og háskólann. Fornmennt-
SKINFAXI
3