Sjómannablaðið Víkingur - 01.10.1980, Blaðsíða 49

Einar Jónsson, fiskifræöingur:
Um rauð- og ljósátu
Úr ríki hafsins
Með þessari grein hefst röð
þátta um lífríki hafsins. Form
þessara greina er ætlað að vera í
anda uppfræðslu- og alþýðufræða
eins og slík fróðleiksmiðlun í ein-
földuðu formi fyrir leikmenn hef-
ur gjarnan verið nefnd. Nú á
þessari öld vísindanna vantar ekki
að flestir hlutir og fyrirbæri, hvort
heldur er kvikt eða dautt, séu
rannsakaðir og skilgreindir. Þetta
á líka við um ríki hafsins sem
annað, og það efni er mikið að
vöxtum sem um sjávarrannsóknir
er og hefur verið skrifað, bæði er-
lendis en einnig hér heima. Gall-
inn er hins vegar sá, að flest af því
sem um þetta efni er ritað, er ekki
beinlínis ætlað almenningi til af-
lestrar. í stuttu máli sagt, mest af
þessu eru vísindaritgerðir sem
fræðimennætlahverjumöðrum.ís-
lenzkir hafrannsóknavísindamenn
verða þó vart þunglega sakfelldir
fyrir að hafa vanrækt þá hlið upp-
lýsingamiðlunar sem að sjómönn-
um og almenningi lýtur, því
margir þeirra skrifa gjarna í blöð
og tímarit um viðfangsefni sín, eða
láta til sín heyra í öðrum fjölmiðl-
um um þessi mál. Virðist slíku vel
tekið enda þjóðinni málið næsta
skylt. Hitt er svo annað mál, að oft
beinist þessi umfjöllun að sérstöku
og ákveðnu sviði, misjafnlega
þröngu, og vantar þá stundum
þann, er við skal taka, fáeinar
grundvallar upplýsingar um fræði
hafsins sem útskýrðu málið
betur.
Til þess að skýra nánar við hvað
er átt með þessum síðustu orðum
skal tekið lýsandi dæmi. Sjávarlíf-
fræðingar nota títt í ræðu og riti
orðin rauðáta og ljósáta.
Hér á síldarárunum dundu þessi
orð í eyrum þjóðarinnar gegnum
útvarp svo að segja daglega meðan
síldarvertíð stóð. Sjaldan eða
aldrei voru þessi hugtök þó skýrð
frekar, rétt eins og verið væri að
tala um eitthvað sem allir vissu
hvað þýddi. Og vissulega voru
þessi orð orðin hversdagsleg, en ég
stórefast um að meira en brot
hlustenda hafi haft meira en
óljósar hugmyndir um raunveru-
lega merkingu þessara hugtaka.
Enn þann dag í dag verð ég mjög
var við, að jafnvel sjómenn vita
mjög margir ekki hvað ljósáta er,
og halda hana rækju komi hún
fyrir þeirra augu.
í ljósi þessa hef ég kosið að ýta
úr vör með því að fjalla nokkuð
um þessar milikvægu lífverur í
fæðukeðju hafsins, rauðátuna og
ljósátuna. Hvar næst verður niður
borið mun svo ef til villtilviljun
ráða. Af nóguer að taka, en ekki er
þó meiningin að hér verði um
kerfisbundna eða markvissa upp-
fræðslu í sjávarlíffræði að ræða.
Stór trjóna, tennt.
X
Bolur með kryppu og 2. bolliður.
fellur utanyfir 1. og 3. bollið.
/
Munurinn á Ijósátu og rækju. Að ofan, nátlampinn, stærsta Ijósátutegund hór við land
stækkuð vel utii helming. Að neðan venjttlcg rækja, þ.e. stóri kainpalampi.
VÍKINGUR
49