Náttúrufræðingurinn - 2005, Qupperneq 4

Örnólfur Thorlacius
HVAÐ VAR
SVARTIDAUÐI?
í október 1347 gaus upp drepsótt á Sikiley, skelfilegri en nokkur veiki sem
menn höfðu kynnst. Engin lækning þekktist. Allir sem veikina tóku létust
sárþjáðir.
Dökkir dílar í húð, blóð frá sprungnum æðum, boðuðu komu sóttarinnar.
Þessir blettir voru kallaðir „teikn guðs" og þóttu jafngilda dauðadómi. Auk
þess komu fram kýli í handarkrikum, í nára eða á öðrum stöðum, í fyrstu á
stærð við heslihnetur en stækkuðu brátt. Þessu fylgdi hár sótthiti og
óbærilegar kvalir. Æðar brustu í mörgum líffærum; menn köstuðu upp
blóði úr iðrum og hóstuðu blóði úr sprungnum lungum. Margir ærðust af
kvölum og hlupu naktir út á stræti og steyptu sér í vatnsból. Á þriðja degi,
eða í síðasta lagi á hinum fjórða eða fimmta, lést sjúklingurinn.
Borgin Messína á Sikiley, þar
sem sóttarinnar varð fyrst
vart, var miðstöð siglinga
kaupskipa við Miðjarðarhaf, enda
breiddist plágan ört út með strönd-
um hafsins, annars vegar land-
leiðina en hins vegar mun víðar og
hraðar með skipum (1. mynd). Eftir
þrjá mánuði, eða í janúar 1348, var
sóttin komin til Norður-Italíu, þar
sem hún gerði mikinn usla í Genúu
og Feneyjum. Samkvæmt samtíma-
heimild létust 100.000 menn í
Feneyjum, en það mun trúlega
ofmat miðað við það sem menn
þykjast sannast vita um mannfjölda
þá á tímum. í mars var röðin komin
að Písu og þaðan lá leið pestarinnar
norður til Toskaníu og suður til
Rómar. Margar helstu borgir á Ítalíu
voru brátt undirlagðar.
Frá Ítalíu barst pestin meðal
annars til Túnis í Norður-Afríku,
Miðjarðarhafseyjanna Sardiníu,
Korsíku og Baleareyja (Mallorca og
nálægra eyja), til Marseille á Frakk-
landi og Barcelona, Valencia og
Sevilla á Spáni.
Plágan barst til Miðjarðarhafs-
strandar Frakklands öðru hvoru
megin við áramótin 1347 og 1348, og
má ráða af skýrslum að hún hafi lagt
að velli 57.000 manns í Marseille og
nágrenni, þótt sú tala teljist fullhá.
Þaðan barst plágan vestur og norður
eftir landinu. Hún var komin til
Avignon, þar sem þá var páfasetur, í
mars 1348 og banaði þar samkvæmt
skýrslum 150.000 manns. Klemens
VI. páfi lét skrá lýsingu á veikinni,
sem meðal annars studdist við
krufningu. í bréfi frá ónafngreind-
um kanúka er henni svo lýst:
Sýkin birtist í þremur mismunandi
myndum. Hjá mörgum leggst hún
á lungu og öndun. Þessir sjúkling-
ar, jafnvel þegar einkervnin virðast
væg, eiga sér enga von og lifa ekki
lengur en tvo daga. Læknar í
mörgum borgum á Ítalíu, og
einnig í Avignon að boði páfa, hafa
leitað skýringa á uppruna veik-
innar. Mörg lík hafa verið krufin,
2
Náttúrufræðingurinn 73 (1-2), bls. 2-14, 2005