Náttúrufræðingurinn - 2005, Qupperneq 38

Náttúrufræðingurinn
6. mynd. Kolbeinseyjarvísur, upphaf kvæðisins í JSig. 84. 8vo. (Ljósmynd frá hand-
ritadeild Landsbókasafns - Háskólabókasafns.)
aldrei verður vitað hvaða berg þetta
var. Líklega er hér um að ræða mis-
munandi ásýndir basalts. Kolbeins-
ey er talin mynduð í eldgosi, líkt og
Surtsey, fyrir 5-10 þúsund árum.10 í
dag má hugsa sér að tvær tegundir
bergs séu í eynni, þétt basalt og
frauðkennt basalt. Ef leifar eldgíga
eða gígrásar hafa verið ofansjávar á
þessum tíma hefðu þær vafalaust
skorið sig svo úr öðru bergi að rétt-
lætanlegt hefði verið að telja bergið
þar sérstaka tegund. Móbergsklettar
gætu einnig hafa verið þar, en um
þetta verður fátt fullyrt.
Seinna í vísunni nefna þeir fugl-
ana, langvíu, geirfugl og fýlung.
Fuglafræðingum kemur vafalaust
ekki á óvart að þessar tegundir hafi
verpt í Kolbeinsey. Það má velta því
fyrir sér hvort geirfuglinn hefði
orðið langlífari sem tegund ef sjávar-
rofið hefði ekki eytt þessari afskekkt-
ustu fuglabyggð við ísland. Ef til vill
lifði hann þá enn í dag. I síðustu
hendingunum segir að þeir hafi séð
mikið af fýlung en ekkert fengist við
hann því hann var á eggjum og því
magur. Fýllinn, fýlungurinn eða
bjargfýlingurinn var sjaldgæfur fugl.
Það var ekki fyrr en á 19. öld að fýl
tók að fjölga ótæpilega og nú er hann
orðinn einn algengasti fugl við
strendur Iandsins. Hér sést fugls-
heitið fýlungur í fyrsta skipti í ritaðri
heimild, en til forna var fuglinn
nefndur fúlmár og af því er hið
latneska heiti hans dregið, Fulmarus
borealis. I íslenskum fuglafræðiritum
er víða talið að um aldamótin 1700
hafi aðeins ein fýlabyggð verið við
landið, þ.e. í Grímsey. Hér kemur í
ljós heimild um mikla fýlabyggð í
Kolbeinsey sem fuglafræðingar hafa
ekki vitað af. Jafnframt er þetta elsta
örugga frásögn um varp þessarar
tegundar við ísland. Þeir Hvann-
dalabræður virðast hafa kannast vel
við fýlinn og því hefur hann
sennilega verið algengur fyrir Norð-
urlandi á þeirra tíð.
Síðasta vísan bætir litlu við
lýsinguna en þó því að enginn
gróður hafi verið í eynni, einungis
grýttir hólar og gjár. Áður hafði þó
verið minnst á þara í fjöru. í næstu
erindum er sagt að þeir bræður hafi
36
dvalið í eynni fimm dægur, veitt 800
fugla (eða 960 ef átt er við stór
hundruð) tekið egg í stórum stíl og
auk þess dregið töluvert af þorski.
Gaman hefði verið að vita hvernig
þeir náðu öllum þessum fugli.
Geirfuglinn hafa þeir elt uppi og
fangað í net en líklegast er að þeir
7. mynd. í Kolbeinsey var geirfuglabyggð.
Ekki er vitað hvenær hún lagðist af en
samkvæmt heimildum var varp að mestu
horfið úr eynni á 19. öld. Það má velta því
fyrir se'r hvort geirfuglinn hefði orðið
langlífari sem tegund ef sjávarrofið hefði
ekki eytt þessari afskekktustu fuglabyggð
við ísland. Ef til vill lifði hann þá enn í
dag. (Teikning: ]ón Baldur Hlíðberg.)
hafi náð mestu af langvíunni með
flekaveiði. Þeir voru á vegum Hóla-
biskups og menn hans stunduðu
flekaveiðar í stórum stíl við Drangey
á