Náttúrufræðingurinn - 2005, Blaðsíða 39

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
ár hvert. Hugsanlegt er einnig að
þeir hafi notað fuglastöng. f síðustu
línunum lætur skáldið að því liggja
að það lumi á ýmsum viðbótar-
upplýsingum („mörgu hlýt ég loks
að leyna"). Fróðlegt hefði verið að
heyra meira af þeim, en ekki þýðir
um það að fást.
Fögnuður OG FRÆGÐ
Þegar bræðumir bjuggust til heim-
ferðar var bjart veður og hagstæður
byr af norðaustri. Til lands að líta
sást aðeirts á hæstu fjallatinda, snævi
þakta út við sjónarrönd, eins og þrjár
litlar þúfur. Undirritaður getur stað-
fest að það er landsýn frá Kolbeinsey
og í góðu skyggni sér á hæstu fjöll
beggja vegna við mynni Eyjafjarðar.
Siglingin gekk að óskum og þeir
tóku land í heimahöfn, á sandinum
við Siglunes, og í Hvanndölum var
þeim innilega fagnað af föður sínum
og móður, segir í kvæðinu. Þeir
hljóta síðan að hafa siglt með feng
sinn til Skagafjarðar, skipað farmin-
um upp í Kolkuósi (eða á Hofsósi)
og loks riðið heim til Hóla til að
greina Guðbrandi biskupi frá athug-
unum sínum og árangri leiðangurs-
ins. Þess er þó ekki getið í vísum sr.
Jóns Einarssonar. Ekki er óhugsandi
að þeir hafi gert skriflega skýrslu um
förina eða að biskup hafi látið taka
niður minnisgreinar eftir frásögn
þeirra. Miðhluti kvæðisins minnir
um sumt á skýrslu.
Kolbeinseyjarferð Hvanndala-
bræðra og ævintýri þeirra þar þóttu
tíðindum sæta og þeir urðu þegar í
stað frægir um land allt því að á
Alþingi, sem haldið var dagana
kringum Maríumessu (2. júlí),
skömmu eftir heimkomu þeirra, var
sagt frá ferðalaginu.
Endalokin
Ferðasagan endar í 62. vísu kvæðis-
ins. Þær 13 vísur sem á eftir fylgja
eru að mestu guðfræðilegar útlegg-
ingar og sýnast lítils virði. Þar í eru
þó vangaveltur sem virðast tengjast
endalokum Bjarna frá Hvanndölum
þótt dauða hans sé ekki getið berum
orðum. Bjarni átti aðeins eitt ár ólifað
er hann kom frá Kolbeinsey og bjó
þá á Bakka í Viðvíkursveit. Skarðs-
árannáll segir við árið 1617: „Drukkn-
un Bjama Tómassonar á Skagafirði
með annan mann; þeir fóm fram á
haf til fiski, sem Bjami hafði opt áður
leikið í stómm dirfsku-sjóferðum frá
því sem allir aðrir menn um hans
daga, svo sem þá hann fór til Kol-
beinseyjar." Hann hefur þá staðið á
þrítugu. Sami annáll minnist á
Hvanndali tveimur ámm fyrr, 1615,
en þar segir: „Á Hvanndölum
norður stakk maður sig ófyrirsynju á
vetlingaprjóni inn í bakið, Tómas
Gunnlaugsson að nafni; dó litlu
síðar." Þetta var faðir þeirra bræðra
og því virðist missagt í kvæðinu að
hann hafi fagnað þeim heim
komnum frá Kolbeinsey. Það er
dálítið undarlegt að Bjöm annála-
ritari frá Skarðsá skuli nefna hinn
slysalega dauðdaga Tómasar 1615
og drukknun Bjama 1617 en geta að
engu ferðarinnar frægu til Kolbeins-
eyjar þegar hann færir atburði ársins
1616 í letur. Það ár urðu að vísu stór-
tíðindi sem e.t.v. hafa skyggt á ævin-
týri þeirra Hvanndælinga. Bólusótt
geisaði um landið og fjöldi maims
dó, einkum þó fólk undir þrítugu.
Þá urðu einnig spánverjavígin á
Vestfjörðum, hermdarverk sem ollu
miklum deilum meðal landsmanna.
Talið er að Björn á Skarðsá hafi ritað
annál sinn á árunum milli 1630 og
1640 þannig að tveir áratugir gætu
hafa verið liðnir frá Kolbeinseyjar-
förinni þegar árið 1616 var gert upp
og minningin um hana því tekin að
fyrnast. Ef til vill hefur það verið
þessi gleymska annálaritarans sem
olli því að Einar Tómasson fékk hið
góðkunna skáld, sr. Jón Einarsson í
Stærra-Árskógi, til að yrkja Kol-
beinseyjarvísur og forða þannig
minningunni um afreksferð þeirra
bræðra frá glötun. Sé svo hefur
gleymska Björns á Skarðsá orðið til
þess að viúreskjan um Kolbeins-
eyjarför Hvanndalabræðra féll ekki í
gleymsku.
Heimildir
1. Skarðsárannáll, bls. 206-207. Annálar 1400-1800 I. Hið íslenzka
bókmenntafélag, Reykjavík 1925.
2. Blanda 1. 1918-1920. 149-162.
3. Páll Eggert Ólafsson 1976-1978. íslenzkar æviskrár. Hið íslenzka
bókmenntafélag.
4. Skarðsárannáll, bls. 203.
5. Jón Espólín 1826. íslands Árbækur, V. deild. Kaupmannahöfn. Bls 35.
6. Jón Árnason 1961. íslenzkar þjóðsögur og ævintýri II. Bókaútgáfan
þjóðsaga, Reykjavfk. Bls. 127-128.
7. Þorvaldur Thoroddsen 2003. Landfræðisaga íslands I. Ormstunga,
Reykjavík. Bls. 167.
8. Lúðvík Kristjánsson 1987. íslenskir sjávarhættir. Menningarsjóður,
Reykjavík.
9. Haraldur Sigurðsson 1978. Kortasaga íslands frá lokum 16. aldar til
1848. Bókaútgáfa Menningarsjóðs og Þjóðvinafélagsins, Reykjavík.
10. Kristján Sæmundsson & Árni Hjartarson 1994. Geology and erosion of
Kolbeinsey north of Iceland, Proceedings of the Hornafjörður
International Costal Symposium at Höfn, June 20-14. 443-451.
Um HÖFUNDINN
Árni Hjartarson (f. 1949) lauk B.Sc-prófi í jarðfræði frá
Háskóla íslands 1974 og M.Sc.-prófi í vatnajarðfræði frá
sama skóla 1994. Hann hefur starfað sem sérfræðingur
hjá Orkustofnun og m.a. fengist við vatnafars-
rannsóknir og kortlagningu. Hann starfar nú sem
sérfræðingur hjá íslenskum orkurannsóknum.
PÓSTFANG HÖFUNDAR/AUTHOR'S ADDRESS
Árni Hjartarson
ah@isor.is
íslenskar orkurannsóknir/Iceland Geosurvey
Grensásvegi 9
IS-108 Reykjavík
37