Náttúrufræðingurinn - 2001, Side 16

hægt að kaupa og selja náttúrufyrirbæri á
almennum markaði. Meginþátturinn í skil-
yrtu verðmætamati er því að búa til ímynd-
aðan markað, sem kynntur er fyrir fólki og
gefur einstaklingum tækifæri til að „kaupa“
umrædd náttúrufyrirbæri (MacMillan og
Duff 1998). Eftir að þátttakendum voru
gefnar upplýsingar um náttúruauðlindir
við Kárahnjúka, fyrirhugaða nýtingu
þeirra og hugsanleg umhverfisáhrif, var
þeim sagt frá því að ein af leiðunum til að
vernda svæðið væri að stofna þjóðgarð.
Einnig var útskýrt fyrir þátttakendum að
þjóðgarður myndi kosta peninga og að
skattar yrðu notaðir til að mæta þeim
kostnaði, þannig að hver og einn myndi
borga fyrir stofnun þjóðgarðs með
auknum sköttum.
Þessi ímyndaði markaður var valinn
vegna þess að ýmis umhverfissamtök hafa
lagt fram tillögur um stofnun þjóðgarðs
við Vatnajökul og því var gert ráð fyrir að
hann væri raunhæfur og trúverðugur.
Þar sem gera mátti ráð fyrir að ekki væru
allir ánægðir með þjóðgarðshugmyndina
voru þátttakendur beðnir að velja milli
þriggja möguleika varðandi framtíðar-
skipulag Kárahnjúkasvæðis:
a) þjóðgarður,
b) vatnsaflsvirkjun,
c) hvorki þjóðgarður né virkjun.
Þeir sem vildu fá þjóðgarð voru síðan
spurðir um greiðsluvilja: Hversu mikið
væri heimili þitt tilbúið að borga í mesta
lagi í formi aukinna árlegra skatta sem færu
í að stofna þjóðgarð?
Hvað varðar óskir fólks um framtíðar-
skipulag Kárahnjúkasvæðisins, þá studdu
53% þjóðgarðstillöguna, 26% vildu fá
vatnsaflsvirkjun, en 21% vildi hvorki
þjóðgarð né vatnsaflsvirkjun. Þeir sem
voru á móti þjóðgarði hafa engan
greiðsluvilja og voru teknir inn sem
núllgildi í útreikningi meðalgreiðsluvilja.
I ljós kom að meðalgreiðsluvilji íslenskra
heimila til að vernda Kárahnjúkasvæðið
með stofnun þjóðgarðs er 3.900 krónur.
Með því að margfalda þessa tölu með
fjölda heimila á íslandi fást 385 milljónir
króna, sem er þá áætlað heildarverðmæti
náttúrunnar á lón- og stíflustæðinu. Þessi
upphæð endurspeglar þann hag sem
íslenska þjóðin telur sig hafa af því að
stofna þjóðgarð á svæðinu, en jafnframt
endurspeglar hún fórnarkostnaðinn sem
myndun Hálslóns hefði í för með sér.
■ VENJULEGT
UMHVERFISMAT ER
EKKI FULLNÆGJANDI
Ef aðeins er stuðst við umhverfismat
þegar ákvörðun er tekin og ekkert
verðgildi metið, er mjög erfitt fyrir þann
sem ákvörðun á að taka að meta hvort
hagnaðurinn af virkjuninni (sem mældur er
í krónum) sé meiri en kostnaðurinn
(félagsleg áhrif og umhverfisáhrif, sem
einungis verður lýst í orðum en ekki mæld
í krónum) (Garrod og Willis 1999).
Mat á hagrænu gildi náttúrunnar er ekki
bara tæki til að kanna hvort framkvæmd sé
hagkvæm út frá fjárhagslegu sjónarmiði.
Greiðsluvilji fólks endurspeglar líka þau
félagslegu áhrif á einstaklinga sem virkjun
hefur í för með sér, með öðrum orðum
breytingar í velferð þeirra. í venjulegu
umhverfismati eru áhrif virkjunar á þjóð-
félagið einungis metin út frá örfáum
einstaklingum sem hafa ekki fullnægjandi
vitneskju um hvernig umhverfisröskun
breytir þeim notum sem hver og einn hefur
af svæðinu (Garrod og Wills 1999).
Reglur um sjálfbæra þróun krefjast þess
að samfélagið taki upplýsta ákvörðun um
framtíðarskipulag ósnortinna víðerna. í
því sambandi er mikilvægt að kanna álit
fólks með því að spyrja um greiðsluvilja
og er það grundvöllurinn fyrir sanngjarnri
ákvarðanatöku. Einungis með því að meta
hagrænt gildi náttúruauðlinda er hægt að
komast að því hvort sé hagkvæmari og
eftirsóknarverðari kostur, vatnsafls-
virkjun eða náttúruvernd. Ef það er van-
rækt er gildi náttúrunnar oftast vanmetið
og meiri líkur á að röng ákvörðun verði
tekin (Pearceo.fi. 1989).
94