Náttúrufræðingurinn - 2001, Qupperneq 19

OLÖF E. LEIFSDÓTTIR OG
LEIFUR A. SÍMONARSON
Varð fjörudoppa
(LlTTORINA LITTOREÁ) TILÁ
IS LAN D S-Fæ REYJAH RYGGNUM
SUÐAUSTUR AF ISLANDI?
arl von Linné lýsti fyrstur
sæsniglinum Littorina littorea
árið 1758 og nefndi dýrið Turbo
littoreus. Það tilheyrir undir-
flokki fortálkna, en á íslensku hefur það
hlotið nafnið fjörudoppa. Árið 1822 kom
Frakkinn A.E. de Férussac með ættkvíslar-
heitið Littorina og var upprunaleg lýsing
ættkvíslarinnar að verulegu leyti byggð á
lýsingu Linnés á Turbo littoreus. Tilgangur
þessarar greinar er að rekja sögu fjörudoppu
á íslandi, en fáein eintök hafa verið nefnd og
skráð héðan, bæði lifandi og grafin úr jarð-
lögum.
■ TEGUNDARLÝSING
Skelin er traust og þykk með yddum
keilulaga hvirfli og 5-6 vindingum sem eru
frekar kúptir (1. mynd, a-b). Grunnvinding-
urinn er flatur eða lítillega íhvolfur neðan við
sauminn, einkum við munnann. Saumamir
eru grunnir og sýnast hvirfilvindingamir því
fremur flatir. Hvirfilgárar og vaxtarrákir era
Ólöf E. Leifsdóttir (f. 1969) lauk BS-prófi í
jarðfræði frá Háskóla íslands 1994 og MS-prófi
frá sama skóla 1999. BS-ritgerð hennar fjallaði um
nákuðungslög á Stokkseyri, en MS-ritgerðin fjallar
um sjávarset og fánur frá miðbiki ísaldar á norðan-
verðu Snæfellsnesi.
fíngerðar; hvort tveggja er skýrt á ungum
dýrum en hefur tilhneigingu til að verða
heldur ógreinilegt er þau eldast. Munninn er
egglaga og aðeins hymdur efst, en þar
mynda útröndin og grunnvindingurinn
hvasst horn. Grunnvindingurinn er 80-
85% af hæð skeljarinnar og hæð munnans
er um 60-70% af hæðinni. Skelin er mjög
breytileg að lit, allt frá því að vera ljósgrá
yfir í dökkgrá, brún, svartleit, brúnsvört,
appelsínugul eða rauðleit, en oftast er
skelin ljósgrá eða ljósbrún með 8-25
grannar rákir svartar eða brúnar að lit.
Fjörudoppan er stærsta tegund ætt-
kvíslarinnar, en fullvaxin er hún 10,6 til 52,8
mmhá(Reid 1996).
G.J. Vermeij (1982) tók eftir ákveðnum
breytingum í skeljaþykkt eftir landfræði-
legri útbreiðslu, en nefna má að við
austurströnd Norður-Ameríku þynnist
skel fjörudoppunnar til suðurs að Cape
Cod. í ísöltu umhverfi eru skeljarnar bæði
minni og þynnri, með daufari áferð, en
einnig virðist hvirfilhæð aukast með
minnkandi seltumagni (Reid 1996).
Leifur A. Símonarson (f. 1941) lauk magistersprófi í
jarðfræði frá Kaupmannahafnarháskóla 1971 og
licentiat-prófi frá sama skóla 1978. Hann er prófess-
or í steingervingafræði við Háskóla íslands og hefur
einkum fengist við rannsóknir á tertíerflóru íslands
og sælindýrafánum frá síðari hluta tertíers, ísöld og
nútíma á íslandi og Grænlandi.
Náttúrufræðingurinn 70 (2-3), bls. 97-110, 2001.
97