Náttúrufræðingurinn - 2002, Síða 27

eftir almennu heilsufari, aldri, líkamsstærð,
hvar stungan lendir og jafnvel því eitur-
magni sem viðkomandi fær í sig. Það er
vissulega viðsjárverðara að lenda í fjölda-
árás geitunga en að fá stakar stungur.
Langflestir upplifa stungu sem sársauka,
bólgu og ertingu í húð, áhrif sem vara
oftast frá nokkrum mínútum til nokkurra
klukkustunda. Sumir eru viðkvæmari,
skynja mun meiri sársauka og fá bólgur
sem vara í marga daga, kláða hér og þar um
líkamann, jafnvel ofsakláða, finna fyrir
limpu og andlegum óróa. Önnur einkenni
eru m.a. heiftarlegur bjúgur, herpingur í
brjóstholi, öndunartregða, flökurleiki,
svimi og jafnvel yfirlið.
Til eru ofurnæmir einstaklingar sem geta
hlotið snöggan dauðdaga í kjölfar geit-
ungsstungu. Tíðni slíks bráðaofnæntis er í
raun ógnvekjandi, eða 3%. Sú saga hefur
verið sögð að Menes konun'gur, fyrsti
faraó Egyptalands (um 3000 f.Kr.), hafi
látist af völdum geitungastungna. Frá
Englandi og Wales eru til tölur um tíðni
dauðsfalla af völdum geitunga. Á árunum
1949-1969 létust 70 manns af völdum
geitungastungna, eða að meðaltali 3,3 á
ári (á bilinu 0-8). Þetta eru þó taldar
lágmarkstölur, því gert er ráð fyrir að
geitungar eigi oftar þátt í dauðsföllum án
þess að dánarorsök hafi beinlínis verið
rakin til þeirra. Meginástæða dauðsfalla er
ofnæmislost, sem kemur til af þrýstings-
falli í æðakerfinu. Útbrot með ofsakláða
spretta fram og ofsabjúgur færist yfir
líkamann. Öndun verður mjög grunn og
Púls vart merkjanlegur, viðkomandi
svitnar heiftarlega og missir fljótlega
meðvitund. Dauðastríð eftir geitunga-
stungur tekur venjulega skamman tíma;
66% fórnarlambanna hafa kvatt innan
klukkustundar og 96% innan fimm
klukkustunda.
HVERNIG BREGÐAST
SKAL VIÐ STUNGUM
Því hefur oft verið haldið fram að eitur
geitunga og býflugna sé í öðru tilfellinu
súrt en í hinu basískt (þ.e. með hliðsjón af
pH-gildi). Því sé það áhrifaríkur mótleikur
að bera á stungusár efni af gagnstæðu
pH-gildi. Staðreyndin er hins vegar sú að
pH-gildi geitungaeiturs er u.þ.b. 6,8 eða
því sem næst hlutlaust. Því er ofan-
greindur mótleikur ekki líklegur til að skila
tilætluðum árangri. Líklegra er að edikið
auki frekar á ertingu húðarinnar.
Fyrir þann stóra meirihluta sem ekki
hefur ofnæmi fyrir eitri geitunganna er
varla þörf á sérstökum mótaðgerðum. Þó
gæti verið gagnlegt að sápuþvo stungu-
sár og bera síðan á það andhistamín til að
draga úr kláðaverkun og sársauka af
völdum histamínsins í eitrinu. Við stung-
una gerist það einnig að líkaminn fram-
leiðir histamín sem viðbrögð við þeim
utanaðkomandi prótínum sem eitrið inni-
heldur. Það eykur enn frekar á áhrif
stungunnar. Andhistamínlyf eru fram-
leidd í ýmsu formi, sem úði, áburður eða
töflur til inntöku og er eindregið mælt með
að taka það inn í töfluformi. Kæling er
einnig gagnleg, því hún minnkar bólgu og
dregur úr kláða. Þeir sem næmari eru geta
búist við blóðþrýstingsfalli og ættu því að
taka lífinu með ró í nokkrar klukkustundir
eftir stungu.
Að öllu jöfnu er óþarfi að leita læknis-
aðstoðar ef menn kenna sér ekki óeðlilegs
meins af völdum stungna. Verði menn
hins vegar fyrir stungu í munnholi skal
umsvifalaust leita til læknis. Sú hætta er
ávallt fyrir hendi að tunga og háls bólgni
skyndilega og jafnvel svo heiftarlega að
öndunarvegur teppist. Það getur komið
fyrir hvern sem er og þarf ekki ofnæmis-
viðbrögð til. Hins vegar er ákaflega
mikilvægt að viðkomandi komist undir
læknishendur hið snarasta ef ofnæmis-
viðbrögð gera vart við sig. Mínútur geta
skipt sköpum.
■ hvernig skal haga sér
í NÁVIST GEITUNGA?
Enginn veit að óreyndu hversu næmurhann
er. Það er því grundvallarregla að forðast
201