Náttúrufræðingurinn - 1980, Blaðsíða 26

e. a. s. hvort ær, sem byrjuðu að beiða
snemraa eitt árið, byrjuðu líka snernma
hið næsta. Hugsanlegt er að svo sé í
einstökum tilvikum, en í heild gáfu nið-
urstöðurnar ekki örugga vísbendingu
um slíkt samhengi.
2. Lengdfengi t íma
Komið hcfur glögglega i ljós, að ær
hafa mun lengri eðlislægan fengitíma en
gimbrar. Byrja ærnar heldur fyrr að
beiða, svo sem áður var greint frá, og
hætta mun seinna en gimbrarnar.
Þannig reyndist lengd fengitíma aö
meðaltali 5 mánuðir (4—6 mán.) hjá
ám og 2>/2 mánuðir (1 — 4 mán.) hjá
gimbrum. Flest urðu beiðsli 11 að tölu
hjá ám og 8 hjá gimbrum. Þess ber að
geta, að i þeirri athugun gengu ófrjóir
leitarhrútar stöðugt með ánum frá því
seint í október og fram yfir miðjan júni,
en með gimbrunum frá sama tíma og til
loka mai. Frekari athuganir sýndu, að
jákvætt samhengi var á milli lengdar
fengitima og vænlcika gimbra, og jafn-
framt kom í ljós að fyrir kemur, að
gimbrar cru að beiða fram yfir sumar-
mál. Gimbrarnar höfðu mun óreglulegri
beiðsli en ærnar á fengitímanum, enda
hafa þær ekki tekið út fullan kynferðis-
legan þroska, og mikill munur er á
þyngd áa og gimbra. Var meðalþyngd
ánna 59.5 kg og gimbranna 31.7 kg í
upphafi fengitímans. Þegar niðurstöð-
urnar frá Hvanneyri eru skoðaðar með
hliðsjón af upplýsingum frá bændum
virðist hinn eðlislægi fengitími standa
fram í maí, en eftir þann tíma munu
beiðsli fátíð.
3. Lengd gangmáls (oestrus)
Kannað var, hversu lengi ær og
gimbrar beiða í senn, með því að fara
með leitarhrút til þeirra kvölds og
morguns um skeið á þremur fengitím-
um. Við útreikning á lengd gangmáls
var gert ráð fyrir, að bæði upphaf þess
og endir væru mitt á milli athugana.
Var því þessum tímalengdum bætt við
það tímaskeið, sem raunverulega leið frá
því að fyrst og þangað til síðast sáust
beiðsliseinkenni á ánni (stóð undir
hrút). Töluverður mismunur kom fram
innan hópanna, en áætluð meðallengd
gangmála samtals 160 áa var 48.0
klukkustundir (24—80 klst.) og 12
gimbra 28.3 klukkustundir (12—40
klst.). Svo sem vænta mátti voru
gimbrarnar mun skemur blæsma en
ærnar, og ber að hafa þetta sérstaklega í
huga þegar hleypt er til gimbra. Auk
þess hafa athuganirnar sýnt, að gimbrar
hafa að jafnaði ógreinilegri beiðslisein-
kenni en ær, og hrútarnir sýna þeirn
fyrrnefndu minni áhuga.
4. Lengd gangferils (oestrous cycle)
Athugað var, hversu langur tími líöur
milli þess, að ær beiða á fengitímanum,
bæði við uppbeiðsli (með frjóum hrút)
og síbeiðsli (með ófrjóum hrút). Tíma-
skeið þetta hefur verið nefnt gangferill,
og er eitt gang- eða beiðmál innan
marka hans. Almennt er talið, að gang-
ferlar á bilinu 14—19 dagar séu innan
eðlilegra marka. Meðaltalið var 16.3
dagar fyrir gimbrar og ær á ýmsum
aldri, styst rúmlega 16 dagar hjá
gimbrunum, en tæplega 16.5 dagar hjá
ánum og virtist lengjast örlítið með
aldri. .Meðal gimbranna voru aftur á
móti skráðir hlutfallslega mun fleiri
óeðlilega langir gangferlar, þ. e. a. s.
meir en 19 dagar, sem er vísbending um
hærri tíðni dulbeiðslis (egglos án beiðsl-
is), enda eru þær verr þroskaðar en
ærnar.
280