Náttúrufræðingurinn - 1980, Blaðsíða 58

hvítnanna eru afturkræfar. Þessi þjála
stjórnunaraðferð stuðlar mjög að við-
bragðslipurð og aðlögunarhæfni frumu
og lífveru.
Eins og áður var gefið í skyn er þekk-
ing manna á stjórn frumustarfs í æðri
lífverum enn skammt á veg komin.
Ýmislcgt bendir samt til þess að stjórn á
genastarfi sé þar með nokkuð öðrum
hætti en í gerilfrumunum og stjórnkerf-
in margbrotnari.
A þessu sviði bíða mörg erfið vanda-
mál úrlausnar. Hvernig er t.d. höfð
stjórn á sérhæfingu frumna í fjölfrum-
ungum: Líkami mannsins er gerður úr
mjög mörgum mismunandi frumugerð-
um sem allar eru komnar af sömu ósér-
hæfðu okfrumunni og hafa allar sams
konar erfðaefni; hvað ræður því hvort
frumur þroskast í vöðvafrumur, tauga-
frumur, rauð blóðkorn eða einhverja
aðra frumugerð? Hvernig er stjórn höfð
á fjölgun frumna í líkama fjölfrumungs?
Hvað hefur farið úrskeiðis þegar frumur
mannslíkamans taka að skipta sér
stjórnlítið eða stjórnlaust og vaxa æxlis-
eða krabbameinsvexti? Allar varða
þessar spurningar stjórn frumustarfs.
Þær eru nú í brennidepli líffræðirann-
sókna. Mikið kapp er lagt á að finna
svör við þeim og miklum fjármunum til
þess varið. En þrátt fyrir mikla viðleitni
er líklegt að enn sé þess langt að bíða að
þessar gátur verði leystar. Mikils er þó
vænst af nýjum rannsóknaraðferðum
sem gera mönnum kleift að flytja erfða-
efni úr frumum æðri lífvera inn í geril-
frumur og rannsaka það þar.
ÞRÓUN
Samkvæmt þróunarkenningunni
eiga allar þær lífverur sem nú byggja
jörðina að baki sér mjög langvarandi
breytingasögu eða þróun. Þessi kenning
hefur að vísu þann ókost að vera að
mestu óprófanleg með tilraunum, en
hins vegar er hún studd svo veigamikl-
um rökum að fáir treysta sér til að mæla
á móti.
Talið er að líf hafi kviknað á jörðinni
fyrir meira en þremur milljörðum ára úr
lífrænum efnasamböndum (kolefnis-
samböndum) sem myndast höfðu úr
ólífrænum efnum fyrir áhrif orkugjafa
eins og t.d. útfjólublás ljóss. Líklegt er að
mikið af slíkum efnasamböndum hafi
getað safnast- fyrir, t.d. í höfunum,
vegna þess að gufuhvolf jarðarinnar var
súrefnissnautt. I þessu safni lífrænna
sameinda munu hafa verið flestar þær
sameindategundir sem nú fyrirfinnast í
lifandi frumum. A árjörð hefur því ekki
skort efnivið í lífverur. Hins vegar er
miklum vandkvæðum bundið að gera
grein fyrir því hvernig þessi lífrænu
efnasambönd hafa safnast saman og
myndað starfhæfa frumu. Hér verða
ekki raktar kenningar um þetta efni.
Einungis skal bent á að alger óvissa ríkir
um það hversu líklegur atburður upp-
runi lífs hefur verið. Ef til vill var líf-
myndun afar ólíkleg og ,,hreinasta til-
viljun“ að hún skyldi takast, en hitt er
líka hugsanlegt að hún hafi verið allt að
því óumflýjanleg. Við verðum með öðr-
um orðum að viðurkenna að þekking
okkar á skilyrðum lífmyndunar er mjög
bágborin. Og við eigum að sama skapi
erfitt með að geta okkur til um hversu
algengt líf er í alheiminum.
En hvernig sem uppruna lífsins á
jörðinni hefur verið varið leikur lítill
vafi á því að allar núlifandi lífverur
jarðar eru af sama stofni, eiga ætt að
rekja til sameiginlegs forföður. Þessari
skoðun til stuðnings eru hin ýmsu ein-
kenni sem öllum lífverum eru sam-
eiginleg og lýst hefur verið að nokkru
hér á undan.
Hér verður hvorki reynt að rekja þró-
unarsögu tegunda né færa frekari rök
fyrir þróunarkenningunni. Einungis
verður vikið lítið eitt að stökkbreyting-
312