Náttúrufræðingurinn - 1980, Blaðsíða 24

Ólafur R. Dýrmundsson:
Kynþroski og fengitími
íslenska sauðfjárins
INNGANGUR
I ritgerð þessari verður fjallað um
niðurstöður rannsókna á hinni árstiða-
bundnu kynstarfsemi íslensku sauð-
kindarinnar, en skort hefur skipulegar
athuganir á ýmsum undirstöðuþáttum,
svo sem kynþroska og lengd hins eðlis-
læga fengitíma. Rannsóknir þær, sem
hér cr grcint frá, hófust haustið 1972 við
Bændaskólann á Hvanneyri í Borgar-
firði, en að auki hefur verið unnið að
söfnun upplýsinga frá bændum um ær,
sem fest hafa fang á óvenjulegum árs-
tímum. Þótt hér verði einkum fjallað
um efnið frá fræðilegu sjónarmiði má
ætla, að niðurstöðurnar liafi jafnframt
hagnýtt gildi og gefi vísbendingar um
þörf fyrir frckari rannsóknir á þessu
sviði.
TILHÖGUN RANNSÓKNANNA
Flestar athuganirnar á Hvanneyri
fóru fram að vetrarlagi þegar fé var á
húsi, og öll meðferð og fóðrun var sam-
bærileg við það sem nú gerist venjulega
á fjárbúum í landinu. Húsin voru björt,
loftgóð og svöl, með grindagólfi. Féð var
af vestfirskum stofni, flest vel hvítt, en
fátt mislitt, bæði hyrnt og kollótt. Var
hver kind merkt og ítarlegar fjárbækur
færðar. Við ákvörðun á kynþroska var
miðað við fyrsta beiðsli lambgimbra, þ.
e. a. s. þegar þær stóðu í fyrsta skipti
undir hrút, en þroska æxlunarfæra og
myndun sáðfruma í eistum lambhrúta.
I flestum tilvikum voru notaðir ófrjóir
fullorðnir hrútar við könnun á beiðsli
gimbra og áa. Á þeim hafði verið gerð
„vasectomy“-aðgerð (sáðrásir skornar í
sundur), og virtust þeir hafa eðlilega
kynhvöt, enda hormónastarfsemin
óskert. Þegar leitarhrútar voru látnir
ganga lausir í hópum gimbra og áa var
festur vaxlitur á bringuna með leður-
gjörðum (Sire-sine, 1. mynd), og nýjar
litarmerkingar á mölum ánna kannaðar
og skráðar daglega. Við könnun á lengd
fengitíma (síbeiðsli) var skipt um lit,
rauðan eða bláan til skiptis á tveggja
vikna fresti, og öðru hvoru voru allar
gamlar litarmerkingar þvegnar af með
sápuvatni til þess að geta stöðugt greint
þær nýju.
Vegna könnunar á óvenjulegum
burðar- og fengitíma áa voru settar til-
kynningar í búnaðarblöð, og einnig var
spurst fyrir um slík fyrirbrigði, t. d.
meðal bændaskólanema og á fræðslu-
fundum hjá bændum. Má ætla, að
upplýsingarnar séu alltraustar, enda
oftast skráðar úr fjárbókum og sendar
Náttúrufræðingurinn, 49 (4), 1979
278