Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1980, Page 56

Náttúrufræðingurinn - 1980, Page 56
þátta og bregðast við þeim. En það frelsi sem taugakerfið veitir frá þvingandi skipunum erfðaboðanna er ekki allt sem sýnist. Enginn efast um að gerð tauga- kerfisins sé í öllum aðalatriðum ákvörð- uð af erfðaefninu. Viðbrögð þess og öll störf hljóta því að falla innan þeirra marka sem erfðaefnið setur. FRUMUSTJÓRN Eins og gefur að skilja eru hin marg- þættu störf sem fram fara í lifandi frumu ekki unnin stjórnlaust hvert í kapp við annað heldur er framkvæmd þeirra stillt til samræmis við þarfir frumunnar eða lífverunnar sem hún er hluti af. Stjórn er t.d. höfð á tjáningu erfðaefnisins sjálfs (RKS myndun) og á starfsemi fullmótaðra hvítusameinda. Núverandi þekking manna á stjórn- unaraðferðum frumna er að miklu leyti sótt í rannsóknir á gerilfrumum. Stjórn- kerfi þeirra hafa verið krufin með líf- efnafræðilegum og erfðafræðilegum að- ferðum. Af ýmsum ástæðum hefur gengið erfiölegar að afla haldgóðrar vitneskju um stjórnkerfi kjarnafrumna, sérstaklega frumna í æðri fjölfrumung- um. Rannsóknir á frumustjórnkerfum hafa beint athygli manna að sérstæðum og afar mikilvægum eiginleika margra hvítusameinda. Hann er fólginn í næmi fyrir áhrifum ákveðinna smásameinda sem bundist geta hvítunum og valdið breytingum á Iögum þeirra og sérvirkni. Slíkar smásameindir hafa einu nafni verið kallaðar stýrilsameindir eða stýrlar (effectors), en hvíturnar sem þær verka á eru sagðar vera stýrilnæmar (allosteric). Margar lífhvatahvítur eru stýrilnæmar. Þær hafa sérstakan tengi- stað fyrir stýril sinn, ólíkan tengistað hvarfefnis (substrate). Tenging stýril- sameindar getur haft úrslitaáhrif á virkni lífhvata, t.d. gert hann óstarf- hæfan með öllu. I gerlum er algengt að smásameind, t.d. amínósýra, sem er lokaafurð efnamyndunarbrautar, geti verkað sem stýrill á fyrsta lífhvata brautarinnar og hindrað starfsemi hans (8. mynd). Stöðvast þá framleiðsla á af- urðinni. Verði síðar lítið um afurðina í ætinu dregur úr áhrifum stýrilsins, líf- hvatinn starfar og afurðin er framleidd á ný. Þetta er kallað afturkastshindrun (feedback inhibition). Þannig getur fruman temprað starfsemi fullmótaðra hvítusameinda. 8. mynd. Afturkastshindrun í gerlinum E. coli. Amínósýran ísólúsín er mynduð úr amínósýrunni þreóníni fyrir tilstilli 5 líf- hvata (A-E). Þegar mikið er um isólúsin i gerilfrumunum verkar það sem stýrill á fyrsta lifhvatann (A) i þessari efnamynd- unarbraut og heftir starfsemi hans. Þetta hefur þær afleiðingar að mjög dregur úr framleiðslu isólúsíns i frumunni. þreónín i , oc-Ketóbutýrat ! )s Acetóhyd roxýbútyrat ! 1° ' Díhýdroxýísólúsín ! 1D ■ oc-Ketóísólúsín L- ---- Ísólúsín 310

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.