Náttúrufræðingurinn - 1985, Blaðsíða 3

Leó Kristjánsson:
Jarðeðlisfræði og fornminjaleit
INNGANGUR
Á undanförnum áratugum hefur
þróast margvísleg tækni til könnunar
jarðvegs- og berglaga með eðlisfræði-
legum aðferðum. Ástæður þeirrar þró-
unar hafa fyrst og fremst verið hagnýt-
ar, vegna leitar að verðmætum jarð-
efnum. Mest er lagt í leit að olíu, gasi
og kolum, en einnig er með þessum
aðferðum leitað að málmefnum, dem-
öntum og margvíslegum öðrum iðnað-
arsteindum, grunnvatnslindum, og
byggingarefnum. Þar að auki koma
eðlisfræðilegar aðferðir mjög að not-
um við leit að kafbátum á rúmsjó, að
mannvirkjum og tækjum sem lent hafa
undir skriðum eða snjóflóðum, að
götulögnum vegna framkvæmda, og
mörgu öðru.
Að sjálfsögðu hefur þessi jarðeðlis-
fræðilega tækni um leið verið notuð í
margháttuðum almennum vísinda-
legum tilgangi. Eitt notkunarsviðið er
við leit að fornum menningarminjum
(Aitken 1974), sem ásamt framförum í
köfunartækni hefur leitt til margra
merkra uppgötvana í þeim fræðum
undanfarin ár. Á íslandi hefur notkun
jarðeðlisfræði við fornminjaleit aðeins
tengst einni leitaraðgerð, en vegna
þess hve hún hefur verið umfangsmikil
og vel þekkt meðal landsmanna, þykir
rétt að lýsa rannsóknaraðferðum
nokkuð með hliðsjón af reynslu úr
henni. Er hér átt við leitina að flaki
Indíafarsins Het Wapen van Amster-
dam, sem strandaði á Skaftafellsfjöru
við Skeiðarársand haustið 1667.
Greinarhöfundur hefur öðru hvoru
veitt aðstoð við þá leit, og fylgst með
því sem um hana hefur komið fram í
ýmsum skýrslum og prentuðum heim-
ildum.
Nánari upplýsingar um leitaraðferð-
ir og árangur af þeim erlendis má finna
m. a. í tímaritinu „International Jour-
nal of Nautical Archeology", sem
komið hefur út frá 1972, í bókum UN-
ESCO (1972), Green (1977), og Ford
og Switzer (1982).
UNDIRBÚNINGUR
RANNSÓKNA
Afmörkun leitarsvœðis
Góður undirbúningur fornminja-
leitar verður að vera mjög margþætt-
ur, og getur sparað mikið fé og fyrir-
höfn í framkvæmd leitarinnar sjálfrar.
Mikilvægt er að þrengja sem mest
leitarsvæðið með því að kynna sér all-
ar tiltækar sögulegar og landfræðilegar
heimildir um það. Af sögulegum heim-
ildum verður skilyrðislaust að byggja
sem mest á upprunalegum samtíma-
heimildum. Þær geta verið bréf, landa-
kort, dómar og skiptagerðir, máldagar
kirkna, visitasíubækur, örnefnaskrár
og svæðalýsingar, dagbækur og ferða-
bækur einstaklinga, eða tilskipanir
yfirvalda. Þessu hafa verið gerð allgóð
Náttúrufræðingurinn 55 (2), bls. 49-59, 1985
49