Náttúrufræðingurinn - 1985, Síða 15

Sigmar Arnar Steingrímsson:
Mosadýr í Urriðakotsvatni
INNGANGUR
Mosadýr í vatni eru einn hópur dýra
sem litla athygli hefur hlotið. Skýring-
ar á því eru trúlega margar en líklega
er meginskýringuna að finna í bú-
svæðavali þeirra. í stórgrýttri fjöru
stöðuvatna finnast mosadýr á neðra
borði steina þar sem greiðlega flæðir
undir þá. Eru þau auk þess mjög smá-
gerð og gætu sumar tegundir minnt á
mosaló. Þarf því nokkuð að leggja sig
fram til þess að finna þessi dýr.
Hér á landi eru fundarstaðir sam-
býla þriggja tegunda vatnamosadýra
skráðir (Heding 1938; Fjeldsá og
Raddum 1973; Lindegaard 1979): Fre-
dericella sultana (Blumenbach) (þrír
fundarstaðir), Hyalinella punctata
(Hancock) (einn fundarstaður) og
Plumatella fungosa (Pallas) (tveir
fundarstaðir). Fjórða tegundin
Christatella mucedo Cuvier hefur ein-
ungis fundist á dvalaforminu (stato-
blasta) á tveimur stöðum (Heding
1938, Gísli Már Gíslason, munnlegar
uppl.). Fimmtu tegundina, Plumatella
repens (Linnaeus), fann dr. Jón Bald-
ur Sigurðsson árið 1975 í Urriðakots-
vatni við Hafnarfjörð. Þessa fundar P.
repens hefur aldrei verið getið á prenti
fyrr en nú. í sama vatni er að finna F.
sultana (1. mynd), en þessi fundarstað-
ur tegundarinnar hefur aldrei fyrr ver-
ið skráður.
Ætlunin er að gera stutta grein fyrir
almennri líffræði vatnamosadýra, og
verkefni sem höfundur vann við líf-
fræðiskor Háskóla íslands árið 1981.
Var þar m. a. um að ræða athugun á
lífsferlum F. sultana og P. repens í
Urriðakotsvatni, hvort tveggja teg-
undir sem hafa alheimsútbreiðslu
(cosmopolitan), sem eru þó fyrst og
fremst bundnar köldum svæðum (La-
court 1968). Athugun sem þessi hefur
ekki verið gerð hér á landi áður. Höf-
undur vill fyrst og fremst þakka um-
sjónarmanni verkefnisins Gísla Má
Gíslasyni hjá Líffræðistofnun Háskóla
íslands, aðstoðina og lestur þessarar
greinar. Auk þess vil ég þakka Ólafi
Svavari Ástþórssyni hjá Hafrann-
sóknastofnun gagnlegar ábendingar og
aðstoð. Sömuleiðis þakkir til Ólafs
Karvels Pálssonar hjá Hafrannsókna-
stofnun fyrir yfirlesturinn.
LÍFFRÆÐI MOSADÝRA í VATNI
Allt fram á öndverða nítjándu öld
voru mosadýr ýmist flokkuð með dýr-
um eða plöntum og var jafnvel talað
um þau sem blöndu af hvoru tveggja
(Hyman 1959). Árið 1820 voru mosa-
dýr endanlega úrskurðuð hluti dýra-
ríkisins. Nokkru seinna hafði þessi
dýrafylking öðlast tvö nöfn. Nafnið
„Polyzoa“ (gríska: polys, margir;
zoon:, dýr) er eldra og var einkum
notað af enskum dýrafræðingum en
„Bryozoa" (gríska: bryon, mosi; zoon,
dýr) af vísindamönnum í Ameríku og
á meginlandi Evrópu. Má segja að
seinna fylkingarnafnið hafi útrýmt því
Náttúrufræðingurinn 55 (2), bls. 61-71, 1985
61