Náttúrufræðingurinn - 1958, Blaðsíða 25

LANDSLAG Á SKAGAFJALLGARÐI
15
ing um muninn á hinum tveimur fjallasvæðum sínu hvoru megin
við Skagafjörð. Það er að vísu auðvelt að finna 300 m mörkin aust-
an Skagafjarðar, t. d. hefi ég rakið þau talsvert í hliðardölum Eyja-
fjarðar — og enn austar eru Flateyjardalsheiði og Leirdalsheiði slá-
andi dæmi — en dalir bera þar þó víða greinilegri merki jökul-
svörfunar en á Skagafjallgarði. Aðalástæðan mun vera meiri mynd-
un staðbundinna jökla á hinu háa austursvæði.
Skagafjallgarðurinn er tiltölulega einangraður. Meginjöklar hafa
runnið út Skagafjörð og Húnavatnssýslur og þegar mest var liefur
meginjökull að vísu þakið að mestu Skagafjallgarðinn. Aðeins
hæstu tindar eins og Kaldbakur og Tröllakirkja virðast hafa stað-
ið upp úr (ofan á sléttu yfirborði Kaldbaks er engin jökulmerki
að sjá). En þessi meginjökull hefur unnið hér lítið og einangrun
svæðisins mun aðalástæða þess hve liin gömlu dalaform hafa hald-
izt vel. Eftir lyftingu landsins um 300 m varð mikill niðurgröftur
í aðaldölum og á opnum svæðum. Allur Skagafjörður hefur graf-
izt niður um 300 m og sama er að segja um Eyjafjörð, þar sem
hliðardalir „hanga“ víða í ca 300 m hæð. Loks er láglendi Húna-
vatnssýslna afleiðing af þessari eyðingu. Líklega verður að telja
að jöklar hafi þarna unnið mikið verk, en jökulárnar hafa einnig
vafalaust reynzt drjúgar. En þegar inn í Skagafjallgarðinn kemur,
þar sem miklar jökulár komust ekki að, verður gröfturinn miklu
óverulegri. Hann kemur fram í einstökum, 100—150 m djúpum,
en tiltölulega þröngum rennum.
Eftir áðursögðu er full ástæða til að telja, að Skagafjallgarður-
inn hafi allt frá hinu eldra dalaskeiði verið einangrað svæði í þeim
skilningi, að eyðing landsins byggðist á þeirri úrkomu, sem féll á
svæðið sjálft. Af þeim sökum ætti og magn eyðingarinnar á ýmsum
skeiðum að vera betri mælikvarði á tímalengdir en ella.
Eyðinguna að loknu eldra dalaskeiði hef ég reynt að áætla á eft-
irfarandi hátt. Svæðinu er skipt í 4 belti (mynd 3), hvert 10 km
á breidd frá norðri til suðurs. Vestur og austurjaðar svæðanna eru
í aðalatriðum yztu mörk þess úrkomusvæðis, sem teljast verður til
Skagafjallgarðsins. Svæðunum er skipt niður f eins ferkílómeters
reiti og hæð hvers áætluð á herforingjaráðskortinu í mælikvarða
1:100.000. Þar sem land er nú undir 300 m hæð er það reiknað 300
ni hátt. Meðalhæðir beltanna, talið frá suðri til norðurs, reynast
þá 544 m, 528 m, 391 m, 352 m. Það er eðlilegt að hæðin minki til