Náttúrufræðingurinn - 1958, Blaðsíða 23

LANDSLAG Á SKAGAFJALLGARÐI
13
opið í báða enda og aðgreinir Hörfell frá Dynufjalli og Hamars-
hlíð. Svipur landsins hér um slóðir hefur verið sá í lok eldra dala-
skeiðsins, að breið sund um 300 m yfir núverandi sjávarhæð, bútuðu
fjalllendið niður í einangruð fell. Vatnsrennsli gat verið í ýmsar
áttir um þessi sund, og þá kemur að því atriði, að ekki er nauðsyn-
legt að binda sig við þá tilgátu, að vatnsrennsli hafi allt verið frá
suðri til norðurs. Einmitt sprungur, sem svo greinilega hafa verið
upphaf og leiðisnúra dalamyndunarinnar, gátu eðlilega leitt til
margbreytilegrar stefnu afrennslisins. Frá þessu sjónarmiði er það
vel athugandi, að frá svæði eins og Urðum hafi rennsli verið bæði
suður eftir Laxárdal og norður á Skaga, samanber og skilin milli
Víðidals og Valbrandsdals. Að rennsli hafi verið suður eftir Laxár-
dal er og þegar af þeirri ástæðu mjög athugandi, að dalurinn er
opinn í þá átt. Hefur þó afrennslið af dalnum getað verið sunnan
Bólstaðarhlíðarfjalls út á sléttlendið vestan fjallanna. Auk þess er
sund með 329 m hæð hjá Selhaga í framhaldi af Laxárdal og út
til Vatnsskarðs, en það er þó of mjótt til að afrennsli af öllum
dalnum hefði eðlilega runnið þá leið.
Hinsvegar gefur þetta sund greinilega samband við Vatnsskarðið
og leiðir athygli að því, að þetta 3—4 km breiða gap með um 300
m hæð tilheyrir eldra landslaginu frá því fyrir 300 m lyftinguna.
Eðlilegt væri að hugsa sér, að hér hefði stærri á, forn Svartá, og
hugsanlega miklu meira fljót, runnið út til Skagafjarðar. En ein-
mitt hér eru aðstæður mikið breyttar frá hinu eldra dalskeiði vegna
tilkomu ungu hraunanna. Þau þekja nefnilega allt svæðið sunnan
Vatnshlíðarvatns á Vatnsskarði og sunnan vegar yfir háskarðið. Á
háskarðinu ná ungu hraunin 440 m hæð. Hraunin þekja svo allt
svæðið milli Svartárdals og austurfjallanna. Þar sem Svartá sker sig
gegnum þetta hraunasvæði milli Hvamms og Skollastaða hafa hraun-
in um 250 m þykkt og ná frá ca 260 m til um 500 m hæðar. Milli
Blöndu og Svartár norðantil er 450—560 m hár ás úr fornu basalti
og er hann framhald fjallanna milli Langadals og Laxárdals. Aust-
an þessa áss var víður dalur með tæplega 300 m botnhæð og opn-
aðist út í Vatnsskarð. Hraunin fylltu þennan dal upp í 450—500
m hæð og kaffærðu vesturásinn sunnan til. Þau náðu mikilli út-
breiðslu vestan ássins, en þar var annar víður dalur austan við
Svínadalsháls. Hraunin mynda Stóradalsháls með um 150 m þykkt
og hér runnu þau frítt út yfir sléttuna norðan við, eins og leifin á