Náttúrufræðingurinn - 1958, Blaðsíða 21

LANDSLAG Á SKAGAFJALLGARÐI
11
forna. Refsborg nokkru sunnar virðist vera sama eðlis og Hösk-
uldsstaðanúpur, en þverskurð vantar.
Miklu sunnar kemur Sólheimaháls suðvestan Langadals. Iíann
er úr gömlu, liallandi basalti upp að 300 m hæð, en þar hvílir á
ungleg ármöl (mitt á milli bæjanna Búrfells og Sólheima) þakin
einu stuðluðu, ungu hraunlagi, rétt segulmögnuðu. Efsti hattur
Búrfells er og hluti af þessu lagi.
Hér er enn kominn partur af fornu 300 m háu sléttlendi, sem
ungu hraunin runnu eftir. Og nú blasir heildarmyndin við. Þegar
ungu hraunin runnu, var um 300 m hátt sléttlendi vestan fjall-
garðsins, en í gegnum hann gekk breiður, flatur dalur með svo til
sömu botnhæð og ýmis fjallaskörð voru jafnframt grafin niður á
móts við jafnsléttu. í þessu landslagi runnu hraunin, sum vestan
fjallanna, önnur um dali inni á milli fjalla.
Þetta forna landslag er þroskað form. Þar eru dalabotnar sléttir og
víða hefur niðurgröftur náð neðstu mörkum eða svo til. Þetta verð-
ur vart skilið á annan hátt en þann, að sjávarmál hafi á þessum
tíma staðið um 300 m hærra en nú. Síðan hefur sjór lækkað, eða,
sem kemur í sama stað niður, landið hefur risið almennt, að minnsta
kosti á stóru svæði, um 300 m.1)
Svo þroskað landslag, sem þarna var um að ræða, þarf mjög lang-
an tíma til að mótast og það er ekki sízt til marks um langan tíma,
að fjallaskörð, sem lítið vatn hefur runnið um, náðu að grafast
niður undir jafnsléttu. Þetta hefur gerst með því að lækir mættust
frá báðum hliðum. En það er vart tilviljun að lækirnir mættust;
skörðin eru sprungur að lrumdrögum. Og þegar litið er á landslagið
í heild verður vart dregið í efa að megindalir fylgja og sprungukerfi.
Vafalaust hefur þetta hraðað dalmyndun, en það breytir ekki því,
að rennandi vatn liefur orðið að flytja á brott allt það efni, er svar-
ar til rúmtaks dalanna og skarðanna.
Eftir að landið reis um 300 m hófst nýtt skeið niðurgraftar. Dal-
ir þess skeiðs eru þröngir, hallandi og djúpir. Þetta skeið er vafa-
laust stutt miðað við lengd fyrra skeiðsins. Ungu dalirnir skerast
einkum inn frá ströndinni, eins og Hallárdalur, Norðurárdalur og
norðurhluti Laxárdals. Þar með skera þeir sundur hinn langa, flat-
botna dal, sem áður lá frá suðri til norðurs. Þetta leiðir og til
1) Ég nota eftirleiðis þessa tölu, leitast ekki við að gera nákvæmari áætlun.