Náttúrufræðingurinn - 1958, Blaðsíða 8

2
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
flatbotna. Enn seinna breytist ijalllendið í einstök aðgreind fell,
sem rísa upp af lágu, flötu landi. Landslag með breiðum flatbotna
dölum má kalla þroskað í samanburði við hið unga landslag, sem
einkennist af þrengri V-laga dölum, en gamalt er formið þegar það
einkennist af strjálum lágum fellum, sem eftirstöðvum fyrra fjall-
lendis. Þannig má sjá mismunandi þróunarstig í landslaginu.
Jöklar vinna á annan hátt en rennandi vatn, þverskurðir dala
verða U-laga, og þar sem jöklar sitja í slökkum hátt í lilíðum verða
fjöllin eggjótt og landsformið tætt og riiið. Undirlendi í dalnum
getur orðið óreglulegt og botninn jafnvel náð niður fyrir sjávarmál.
Segja má, að það sé vel ljóst, hvernig hinir ýmsu drættir lands-
lags verða til, eða möguleiki sé á að rekja þá til sérstakra orsaka, en
um tímann, sem myndun tiltekins landslags tekur, gegnir alit öðru
máli. Þar eru hugmyndirnar oft eða oftast óljósar og á það vel við
um íslenzkt landslag. Við tímasetningu í jarðsögunni verður yfir-
leitt að styðjast við dýra- og plöntuleifar, en af þeim mætti vera
meira hér á landi. Auk þess eru slíkar leifar mjög grófur tíma-
mælir þegar um lágan jarðfræðilegan aldur er að ræða, þ. e. ísalda-
tímann og alllangt skeið þar á undan. Áætlað hefur verið að meðal
viltra æðri dýra þurfi tegund eitthvað kringum l/> milljón ára til
að breytast svo greinilega, að hsegt sé að telja hana nýja tegund og
hjá lægri dýrum og jurtum gengur þróunin yfirleitt hægar. Að nota
svo hæggengan og óvissan tímamæli sem breyting tegundanna er,
við aldursákvarðanir fáar milljónir ára aftur í tímann, verður ærið
ófullnægjandi.
Geislavirk efni eru eini tryggilegi tímamælirinn í jarðsögunni til
ákvörðunar á tímabilum, sem nema hundruðum milljónum ára.
En nákvæmni slíkra mælinga hefur fram til þessa verið lítil og
mæling styttri tímabila en 10—20 milljón ár ekki komið til greina
(nema svo aftur neðan við 30—50 þúsund ár). Nú er þó fundin að-
ferð, sem byggist á breytingu geislavirks kalíums í argon og er hún
talin duga niður í 2 milljónir ára. Enn væri þá eftir tveggja milljón
ára óbrúað bil.1)
Það verður þannig erfitt að styðjast við slíkar aðferðir ef rekja
á þróun landslags nokkrar milljónir ára til baka og leita verður
I) Mjög væri æskilegt að reyna hér á landi þessa aðferð til aldursgreiningar.
Bíótít er talið heppilegasta efnið til þessa, en óvíst hversu auðvelt verður að
vinna það hér.