Náttúrufræðingurinn - 1949, Síða 29

GOS GEYSIS í HAUKADAL
21
lil þess að suða kæmi upp um miðja pípuna, Hann taldi, að slíkar
lyftingar, svokölluð flóð, ættu sér stað á undan gosum og þannig
væru gosin skýrð sem suða í sjálfri pípunni, enda væri í vatnshitan-
um í pípunni fólgin nægileg orka til þess að lyfta vatninu þá tugi
metra, sem Jjað þeytist upp í gosum.
Holrúm Mackenzies voru ójrörf tilgáta, enda ekkert um það vitað,
livort þau væru til. Aðeins að því, er snerti flóðin, Jrurfti Bunsen
að leita út fyrir hverpípuna, en enga ákveðna skýringu gat hann Jró
gefið á þeim.
Ýmsar gosaskýringar konni fram eftir Jretta frá erlendum ferða-
mönnurn. En ójrarft er að rekja Jrær hér, enda lögðu fæstir neitt
raunverulegt til málanna, Jrótt Jreir bollalegðu um gosin í ferðabók-
um sínum.
Innlendur fræðimaður, sem mikið hefur starfað að jarðhitarann-
sóknurn, dr. Þorkell Þorkelsson, benti á nýtt atriði til athugunar.
Hann halði veitt því athygli, að hverir geta soðið, Jjótt hitinn sé
nokkuð undir suðumarki. Þetta skýrði liann þannig, að gasþrýsting-
ur í vatninu legðist við gufuþrýstinginn, þannig að samanlagt næðist
ytri þrýstingur.
Þar sem loft er almennur fylgifiskur hveranna taldi Þorkell, að
Jtað hlyti að stuðla mjög að suðu í neðanjarðargöngum og vera veru-
legur þáttur í gosum. Þessa skýringu taldi hann mundu eiga við um
Geysi, og myndaðist gosið við Jrað, að gufa og loít ryddust úr liliðar-
göngum inn í aðalhverpípuna. Þorkell hafnaði þannig þeirri hug-
mynd Bunsens, að meginorsök gossins lægi í hverpípunni, enda van-
trúaður á, að liitinn næði raunverulegu suðumarki í sjálfri pípunni.
1935 skoðaði höfundur þessarar greinar goshverina hjá Geysi all-
rækilega, svo og Geysi sjálfan, sem þá hafði ekki gosið undangengna
tvo áratugi. Ég hallaðist brátt að skoðun Bunsens um Jrað, að megin-
orsökin væri yfirleitt suða inni í sjálfri þeirri hverpípu, sem hægt var
að ná til með hitamæli. Og ég áleit, að Geysir mundi taka að gjósa
að nýju, ef vatnið hitnaði í honum upp í það hitastig, sem áður var,
en Jrað var nú alls staðar langt undir suðumarki.
Til þess að liita vatnið var yfirborðið minnkað — höggvin rauf í
skálina — og með [tví dregið úr yfirborðskælingu, en Jrað liafði strax
Jrau áhrif, að liitinn steig einnig niðri í pípunni. Þessi hitaaukning
varð jafnt og Jiétt, meðan stóð.á raufargerðinni, og Jtegar hitinn um
um miðja pípuna hafði komizt upp undir 120°C, hófst gos von
bráðar.