Náttúrufræðingurinn - 1954, Page 29

HINN HEILAGI ELDUR
171
úr fæðu manna, að það sakaði, þótt nokkrir korndrjólar væru í því?
Þessum og fleiri spurningum mætti varpa fram og þeim fær enginn
betur svarað en Sæmundur Hólm (1781), hinn athuguli náttúru-
skoðari 17. aldarinnar. Hann þekkir melinn manna bezt og lýsir fyrst-
ur fslendinga sjúkdómi þeim, sem leggst á hann. „Það er og athuga-
vert“, skrifar hann um ástand melsins snemma sumars, ,,að falli
mikil náttfella um þessa tíð, kemur stundum hunangsfall.1) Það
merkir oftast rosa og slæm veður, þá er líður á sumarið, en meðan
það varir er kyrrt veður og heiðríkja, en lítil eða engin norðanátt,
slær þá víða á stangarhöfuðin svörtum flekkjum. Drepi maður þar
ó tungunni, smakkar það sem sætasta hunang. Það sezt og ó annað
gras, svo sem fimmfingrajurt, item á hey, af hverju aldrei gott mjólk-
ar. Þetta hunang er mikið óheilnæmt, gjörir væmu, og jafnvel inn-
vortis meinlæti, það sjúga flugur mikið,“ og enn skrifar hann: „Þá
melurinn er nokkurn veginn vel orðinn, skýtur hann út melskítum
[drjólum]. Og þegar áminnzt hunang gengur inn í tinann, þá fær
hann slíkan ofsavöxt, að tininn, sem er venjulega mest hálfur þriðji
partur úr þumlungi á lengd, verður meir en fullkominn þumlungur,
og þar með mjög digur. Þetta heita melskítir og eru þeir sumir minni,
svo að þeir sjást langt frá út úr höfðunum, svartir og jarpleitir að
lit, þegar þeir eru fullvaxnir. Þeir skyldu aldrei etast, þvi að þeir
eru mjög óhollir átu, og ættu að takast í burt þá drift er, annars er
það ómögulegt. Þeir koma og meir í þann mel, hvar blaðkan var áður
slegin. Þessir melskítir lykta og smakka væmið og klígjulega, allt
eins og brauð, af hvaða tegund sem er, samanblandað með miklu
geri eða ölskolum.“
Sæmundur Hólm lýsir hér bæði knappskotum sveppsins og hinu
þurra dvalarstigi hans, sem hann kallar melskít og lýsir af mikilli
1) Orðanna honey deiv, honningdug, ros melleus, eða drosomel er oft getið í
erlendum ritum fyrri alda. Er talið í Ordbog (1926), að það þýði sætur, þykkur
vökvi, sem setjist á blöð og aðra plöntuhluta, og sé ýmist blaðlúsadritur, eða afleið-
ing af sýkingu korndrjólasveppsins, og var óður álitið, að döggin félli af himnum
ofan. Á islenzku heitir það hunangsfall eða hunangsdögg. Er þess stundum getið
í merkingunni sætir dropar af kvistum æðri heima. Sæmundur Hólm (1781) notar
orðið fyrstur Islendinga í sambandi við korndrjóla, en telur þó, að hunangið setjist
á grasið og standi í sambandi við veðráttuna. Magnús Stephensen (1783) telur hun-
angsfall vera vökva „af trjóm og jurtum, og alloft hið náttúrlega Manna sjálft".
Sveinn Pálsson (1945) skrifar um hunangsfall á Djúpengi undir Eyjafjöllum, sem
settist ó hey sumarið 1796, svo að það varð óhollt til fóðurs. Er þetta fyrirbrigði
i skýringum á Ferðabók hans talið stafa af brandsveppi.