Náttúrufræðingurinn - 1954, Blaðsíða 36

178
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
inn er því norrænn fugl, en getur þó varla talizt arktískur. Varp-
heimkynni hans í Evrópu ná frá íshafsströnd Rússlands til Frakk-
lands (Normandí og Bretagne), og auk þess er hann varpfugl á Bret-
landseyjum, Færeyjum, Islandi, Bjarnareyju og Svalbarða (sjaldgæf-
ur). 1 Grænlandi er hann varpfugl á vesturströndinni sunnan 70° N,
en ekki er vitað til, að hann verpi á austurströndinni annars staðar
en í Angmagssalikhéraði. Á Nýfundnalandi er hann allalgengur varp-
fugl og sömuleiðis á strandlengju meginlands Norður-Ameríku frá
Labrador til Massaschusetts-fvlkis í Bandarikjunum.
Hér á landi er svartbakurinn algengur varpfugl um land allt, eink-
um þó við sjávarsíðuna. Það er þó langt frá því, að hann sé einvörð-
ungu bundinn við ströndina, því að hann verpur víða langt frá sjó
og jafnvel hátt til fjalla. Segja má, að svartbakurinn verpi hvar sem
er á hinni löngu og vogskornu strandlengju Islands, allt frá yztu
annesjum og inn í fjarðarbotna, alveg án tillits til þess, hvort strönd-
in er liálend og klettótt eða lág og flatlend, eða hvort hún er ber og
gróðurlaus eða gróin og grösug. Einnig verpur hann jöfnum höndum
í háum, sæbröttum klettaeyjum, lágum eyjum og grösugum og á ber-
um gróðurlausum skerjum. 1 þverhníptum björgum verpur hann þó
lítið, nema þar sem völ er á breiðum grónum bekkjum eða stöllum.
Það er því fremur lítið um hann í hinum eiginlegu fuglabjörgum,
en aftur á móti verpur hann oft uppi á flattypptum stökkum eða
kiettadröngum. Á hinum víðáttumiklu söndum sunnanlands er svart-
bakurinn algengur varpfugl, og sama er að segja um minni sanda-
svæði í grennd við árósa í öðrum landshlutum. Á sandasvæðum sæk-
ist hann mjög eftir að verpa í melkollum, og við suðurbrún Vatna-
jökuls verpur hann oft á jökulöldum. Einnig verpur hann viða í
hraunum, bæði í grennd við sjó og eins alllangt frá sjó. Þá verpur
hann oft hátt til fjalla (í allt að 800 m hæð y. s.), einkum i grennd
við ströndina eða að minnsta kosti ekki mjög langt frá sjó. 1 upp-
sveitum verpur svartbakurinn mest í eyjum eða hólmum í ám og
vötnum. 1 Sandey í Þingvallavatni er t. d. allmikið svartbakavarp,
os við Mývatn verpur svolítill vottur af svartbak, að minnsta kosti
öðru hverju, en þar er reynt að útrýma honum jafnóðum og hans
verður vart. Á Arnarvatnsheiði og Tvídægru og á svipuðum vatna-
auðugum heiðum i öðrum landshlutum eru svartbakavörp allvíða í
vatnahólmum. 1 hinum éiginlegu gróðurverum eða gróðureyjum Mið-
hálendisins munu svartbakar hins vegar ekki hafa orpið til þessa, en
margt bendir þó til þess, að þeir séu í þann veginn að nema þar land,