Samvinnan - 01.05.1949, Qupperneq 8

heimili mínu, og þau voru ekki ótíð, fundu þeir, sem rúm-
fastir voru, bylgjuganginn frá hinni miklu umferð, á sömu
hæð, ekki sízt þegar dansað var eða ys af málfundum. Þegar
einhver farsótt kom í skólann, náði hún að jafnaði brátt
til fólks á heimili mínu. Lengi vel var ekki nema einn
sími fyrir skólann og heimilið, inni í borðstofu minni.
Skólapiltar leituðu að sjálfsögðu þangað, er þeir þurftu að
nota síma. Einn skólapiltur hafði stofnsett verzlun í nokk-
urri fjarlægð frá Reykjavík, eftir fyrri vetur sinn í skólan-
um, og stjórnaði hann henni næsta vetur gegnum símann
í borðstofu minni. Kynni milli skólanemenda og fjölskyldu
minnar urðu mikil, bæði sökum nábýlis og þess, að þröngt
var búið. Nemendur voru nálega ætíð mjög tillitssamir í
allri sambúð og gengu vel um skólann, en þó gátu þeir, sem
varla var von, ekki stillt til fulls æskufjör sitt, svo sem bezt
hentaði í sambýli. Eg var oft fjarverandi mikinn hluta
dagsins, á þingi, fundum í bænum, eða lengri ferðunr.
Reyndi jafnan í þessu sambýli meira á konu mína en mig.
Þegar ókyrrð var í bekkjunum milli kennslustunda eða
við lestur í kennslustofum eftir tíma, stillti hún til friðar
með móðurlegri lægni. Oft setti hún þá, sem helzt stóðu
fyrir hávaða, til að halda friði og ró. Vildu þeir ekki bregð-
ast þeim trúnaði. Meðan fábyggt var kringunr Sambands-
húsið bar alloft við, að drukknir menn komu, ekki sízt úr
Skuggahverfinu, og þóttust eiga erindi við nrig. Þegar
piltar voru í skólanum, tóku þeir að sér landvörnina, en
'oft var kona nrín ein í húsinu nreð börnin, eftir að skóli
hætti á daginn og fólk þar farið af skrifstofum neðar í
húsinu. Slíkar heimsóknir voru ekki skemmtilegar, en
konu minni tókst ætíð að fá mennina til að fara burtu
með góðu. Annars bræddi nábýlið saman alla, sem í lrúsinu
voru. Umhverfið í bænum var framan af árunr kuldalegt
í garð þeirra, sem þar bjuggu og störfuðu. Reykjavík var
lengi að átta sig á, að lrún græddi nrest á innrás manna úr
sveitum og sjávarþorpum, sem komu til höfuðstaðarins til
þess að vinna þar fjölþætt nýsköpunarstörf. Af og til konru
heilir bekkir inn í íbúð mína að kvöldi til, fengu litlar
veitingar, sungu, sögðu sögur og ræddu saman. Þær sam-
komur voru mörgum lrugstæðar eftir að vegir skildu. Að-
stæður Sambandsmanna, skólans og fjölskyldu minnar
voru með einkennilegum lrætti, og munu aldrei verða
endurteknar. Undir venjulegum kringumstæðum mundi
kona mín og forráðanrenn Sambandsins hafa þverneitað að
leggja í fimmtung aldar á sig allt það erfiði og óþægindi,
senr leiddu af of þröngu sambýli. En lrér var landnámsfólk
að verki, kynslóðir á misjöfnum aldri, og ólík starfsaðstaða.
En allir lokuðu augunum fyrir erfiðleikununr, af því að
þeir fundu, að þeir voru að nema nýtt land, og trúðu því
sjálfir ,að það landnám væri betur gert en ógert.
IX.
Aðstaða kennara og nemenda í Sanrvinnuskólanum var
með einkennilegum og mjög frjálsum landnámsblæ. Allir
kennarar voru í lausri vist. Eftir 30 ára starf við Samvinnu-
skólann kemur mér í lrug, að ég hefi aldrei verið ráðinn
starfsmaður með föstum samningi. Forráðamenn Sam-
bandsins geta leyst mig úr vistinni með þriggja nránaða
uppsagnarfresti. Samstarfsmenn mínir hafa lengst af verið
stundakennarar. Mjög margir þeirra hafa kennt við skól-
ann af áhuga fyrir málefni hans, en ekki til fjár. Ef ein-
lrverjum kennara leiddist starfið eða gat ekki sinnt því á
æskilegan hátt, hvarf hann frá skólanum, og nýr nraður
kom í hans stað. Með þessum hætti hefir Samvinnuskólinn
aldrei þurft að þrengja kost nemenda með sambúð við
kennara, sem sátu fullir leiðinda við starfið, í skjóli lög-
bundins embættis. Aðstaða nemenda hefir ætíð verið mjög
frjáls. Þeir hafa, svo að segja allir, komið í skólann til að
lrafa gagn af verunni og til að leggja á sig vinnu til að verða
starfhæfari en áður. Öllum nenrendum er ljóst, að skólinn
veitir nenrendum enga tryggingu fyrir launaðri atvinnu.
Engir foreldrar senda börn sín nauðug í skólann, eins og
tíðkast oft, þegar æskunrönnum er skipað að ganga í til-
tekinn skóla vegna væntanlegra metorða eða auðveldrar
lífsstöðu. Nenrendum Samvinnuskólans lrefir frá upphafi
skólans verið ljóst, að þar gátu þeir numið ýmislegt sér til
gagns, en að þeir áttu allt undir hæfileikum sínum, kost-
gæfni og elju, hversu tækist með framgang þeirra í lífsbar-
áttunni. Það er ánægjulegt verk að kenna slíkum nem-
endum. Þeir vita lrvað þeir vilja og óska eftir samstarfi
við kennarann til að ná sem nrestunr árangri. Svo að segja
enginn óreglumaður hefir komið í skólann. Ekki lrefir
heldur gætt í skólanum, svo að bagi hafi orðið að, nemenda
nreð þverbrotið og kergjufullt lundarlag. Þá sjaldan að
þess háttar nemendur komu í skólann, benti ég þeim á,
að bezt væri fyrir þá að leita sér framgangs á öðrum stöð-
um, því að í Samvinnuskólann ættu engir erindi, nema
þeir, senr væru ánægðir með að dvelja þar. Með þess-
unr lrætti verður sanrbúð í skóla, milli nemenda og
kennara nreð allt öðrum hætti, lreldur en þar, sem skólinn
er eins konar fangabúð, þar sem nemendur eru þvingaðir
til að dvelja ákveðið árabil, til að öðlast tiltekin lífsþæg-
indi eða mannvirðingar. Þýðing skólans fyrir samvinnu-
hreyfinguna liggur í því, að þar lrafa nrótazt margir ungir
menn og konur, sem óska eftir því einu, að fá tækifæri til
að starfa á frjálsmannlegan hátt að því, að gera líf íslenzku
þjóðarinnar betra og fullkomnara en áður var.
X.
Eftir fráfall Hallgríms Kristinssonar 1923 fluttist Sig-
urður bróðir hans til Reykjavíkur og tók við starfi hans.
Þá hafði kreppan verið í algleymingi um nokkur missiri,
og samvinnufélögin átt í vök að verjast. Sigurður Kristins-
son sóttist, eins og þá stóð á, ekki svo nrjög eftir að stofna
ný félög, heldur að efla þau, sem fyrir voru. Var það ærið
verkefni, því að nrörg hin nýstofnsettu félög áttu fullt i
fangi með að verjast ágjöf í brimsjó verðfallsins. Sigurður
vann einhuga að því að efla bróðurhug og samstarfsanda
félagsmanna. Til hans komu samvinnumenn hvaðanæva
með sín vanda- og áhyggjumál og fundu, að þeir komu til
föðurhúsa. Liðu svo mörg ár án þess að nokkuð sögulegt
virtist gerast í Sambandinu. En jregar Sigurður Kristins-
son lét af forstjórastörfum fyrir aldurs sakir í lok nýafstað-
innar styrjaldar, voru öll kaupfélög landsins vel stæð fjár-
hagslega og áttu sameiginlega með Sambandinu 35 mill-
8