Samvinnan - 01.05.1949, Síða 43

uðum ævintýraljóma sögurómantíkur. Og þó lifir enn á
meðal okkar fólk, sem ólst upp í þessu landi, þegar lífskjör
aiþýðu voru bölvanlegri en svo, að tárum taki. En innan
fárra ára heyrir líka þetta gamla fólk til hálfgleymdri sögu.
Okkur getur að vísu runnið til rifja raunasaga íslenzkrar
alþýðu, saga harðréttis og kúgunar, þegar svo ber undir.
En saga, svo skammt sem hún einatt nær, er ekki nema hálf-
ur veruleiki, þegar bezt lætur, og jafnan aðeins brotabrot
af honum.
Sú var aldrei ætlunin að rekja í þessum línum þróunar-
sögu íslenzkrar samvinnuhreyfingar, þylja tölur eða telja
upp sjáanlega og áþreifanlega ávexti þessa ágæta féiagsskap-
ar til hagsbóta og menningarauka fyrir alþýðu manna. En
eitt virðist nauðsynlegra nú um sinn: að vekja athygli sam-
vinnumanna í því, hve lítil alúð hefur verið Iögð við hlut-
verk Maríu í sjónarspili samvinnunnar, svo vel sem Mörtu-
hlutverkið hefur annars verið leikið, eftir aðstæðum.
Ritstjóri vikublaðs sænskra samvinnumanna komst fyrir
nokkrum vikuin m. a. svo að orði í forustugrein, í tilefni
af útkomu bókar um störf og starfshætti alþýðusamtaka þar
í landi: „Félagsmálahreyfingar alþýðu eru hættar að vera
hreyfingar í hinni gömlu merkingu, þær eru orðnar stofn-
anir“. Og síðar í sömu grein: „Þeir voru fáir, sem fylktu sér
undir merki félagsmálahreyfinganna í öndverðu. Mikill
meirihluti manna, hinir skeytingarlausu, stóðu hjá. Nú er
meirihlutinn með — en enn sem fyrr ber virkt úrval hreyt'-
ingarinnar uppi. Þetta þýðir ekki, að allt sé gott og blessað,
fjarri fer því. Allt of margir líta svo á, að litlu varði. hvort
þeir sæki félagsfundi eða ekki: „allt gengur vel þrátt fyrir
það“. Þetta hefur verið vandamál samvinnunnar áratugum
saman — og verður sennilega ekki útrætt á næstunni. Það
heyrir til hinu ævarandi viðfangsefni lýðræðisins: að hrífa
almenning til virkrar þátttöku í þjóðfélagsmálum."
Þannig hljóðar þá texti dagsins. Ein af öndvegissam-
vinnuþjóðum jarðar hefur slíka sögu að segja. Og þrátt fyr-
ir það leggja sænskir samvinnumenn hlutfallslega meira
starf og fé að mörkum til fræðslu- og útbreiðslumála en
hugsjónabræður þeirra í nokkru öðru landi. Þeim kröftum
og fjármunum hefur að sjálfsögðu ekki verið sóað. „Virka
úrvalið" Svíanna er prýðilega þjálfað, stórhuga og athafna-
samt. Þess má sjá ljós merki í hinum risavöxnu fyrirtækjum
þeirra, blómlegri afkomu kaupfélaganna og sívaxandi
fjölgun félagsmanna.
Við íslendingar erum undir þá hálf-leiðinlegu sök seld-
ir, að trauðla er hægt að minnast á afrek okkar eða athafnir
nema við sé bætt til skýringar: „að tiltölu við fólksfjölda“.
Með þeim hlutfallareikningi þola afrek samvinnuhreyfing-
ar okkar samjöfnuð við flest öll lönd önnur; og er þó lík-
lega helzt til vægilega að orði komizt.
Þetta lof eigum við að þakka fámennu „virku úrvali“,
dugmiklum mönnum og traustum, sem við höfum kjörið
okkur til leiðsagnar og fyrirsvars, mönnum, sem oft og ein-
att hafa af fádæmum trúnaði boðið byrginn nær óviðráðan-
legum erfiðleikum.
Nú má spyrja: „Er ekki þetta allt gott og blessað?" Við
þeirri spurningu er aðeins eitt svar: „Fjarri fer því.“
Við getum tekið undir með Svíum: Félagsmálahreyfing-
ar alþýðu eru hættar að vera hreyfingar í hinni gömlu
merkingu, þær eru orðnar stofnanir.
Þessi staðreynd felur í sér geigvænlegan háska. Forvígis-
menn íslenzkra samvinnumála liafa líka komið auga á
meinsemdina og sýnt lofsverða viðleitni til að lækna hana.
Félagsmáladeild S. I. S„ sem enn er í bernsku og því ekki
fullmótuð, er spor í þá átt; hið sama ráðning erindreka. Þá
hafa nokkur hinna stærri kuapfélaga haft í þjónustu sinni
sérstaka félagsmálafulltrúa um skeið.
Vafalaust er þessarar starfsemi farið að sjá meiri staði en
almenningi er ljóst í fljótu bragði, miðað við aðstæður.
Þessum postulum andans í samvinnufélagsskapnum er ætl-
að vandasamt hlutverk og virðulegt: að gera alla kaupfé-
lagsmenn að samvinnumönnum. Hér er að vísu brugðið
fyrir orðaleik, en að baki hans er djúp alvara: rót mein-
semdarinnar, sem ógnar öllu þjóðfélagsstarfi í Iýðræðisríki,
að þykjast, en vera ekki. „Kaupfélagsmann“ má kalla þann,
sem er í samvinnufélagi, — hvort heldur það nú er kaup-
félag eða ekki, — aðeins vegna sjálfs sín, til þess eins að geta
fengið að verzla í búð, þar sem hann býst við hagkvæmari
viðskiptum fyrir pyngju sína en hann á völ á annars staðar.
Og þannig er okkur flestum farið, jafnvel mörgum þeim,
er gera sér ljósan grundvöll og eðli samtakanna. Við teljum
okkur góða félagsmenn — já, jafnvel góða samvinnumenn
— ef við tökum á okkur krók til þess að verzla í kaupfélag-
inu okkar eða frestum, okkur að bagalitlu, að kaupa þá
vöru, sem þar er ekki fáanleg í bili. Að vísu sýnum við með
því, að við erum meira en réttir og sléttir kaupfélagsmenn,
erum samvinnumenn, en „gæðamatið" hlýtur þó að vera
smekksatriði í hverju tilfelli.
Svo er fyrir þakkandi, að mikil skilyrði eru til þess að
stækka hið „virka úrval“ samvinnuhreyfingarinnar á landi
hér. Til þess þarf í raun réttri ekki nema ofurlitla „lífs-
venjubreytingu“. í staðinn fyrir að einblína um of á stund-
lega hagnaðarvon, þurfum við að vekja og glæða þann
áhuga á menningarlegum velferðarmálum félagsskaparins,
sem blundar með okkur flestum — og taka virkan þátt í
starfinu. Við þurfum að gera okkur ljóst, að háskinn, sem
drepið er á hér að framan, er sök okkar sjálfra, almennings,
hinna óbreyttu liðsmanna, ef svo mætti að orði komast,
þegar um lýðræðisleg samtök er að ræða, en ekki stofnun.
Árangurinn af starfi þeirra manna, er vinna að fræðslu-
og útbreiðslumálum samvinnuhreyfingarinnar, er ef til vill
fremur kominn undir viðbrögðum fólksins, sem þeir eiga
að starfa með og fyrir, en gáfum þeirra, menntun og dugn-
aði, og er þó æskilegt og raunar sjálfsagt, að þetta þrennt
sé meira en í meðallagi. Og vitaskuld gegnir alveg sama
máli um verzlunarfólkið í þjónustu samvinnunnar, sendil
jafnt og framkvæmdastjóra.
En hvað eigum við að gera, ég og þú, Jón og Guðrún?
Líklega er öllu auðveldara að svara því í stuttu máli,
hvernig við eigum að byrja, því að „starfið er margt“.
Við skulum þá byrja á því, að gefa trúnaðarmönnum
okkar og starfsliði við kaupfélagið í skyn, að okkur sé annt
um velferð þess. Það má jafnvel sýna í smáu, t. d. að krefj-
ast ekki meiri umbúða utan um það, sem við erum að
kaupa, en við nauðsynlega þurfum; gagnrýna kurteislega
það, sem okkur kann að virðast athugavert við starf hvers
43