Samvinnan - 01.08.1967, Blaðsíða 6

MENN
SEM SETTU SVIP
Á ÖLDINA
Lundúnum að beiðni föður síns. Eitt-
hvað kynnti hann sér rit eftir Nietzsche
og Bernard Shaw á þcssum árum, var
vinveittur sósíalisma og indverskri þjóð-
ernisstefnu, en lifði að öðru leyti einsog
velefnaður ungur aðalsmaður. Eftir
tveggja ára lögfræðinám lauk liann
prófi í þeirri grein og hélt aftur heim til
Indlands árið 1912 eftir sjö ára útivist.
Þar stundaði hann málfærslustörf um
skeið, fór að hafa afskipti af stjórnmál-
um og gifti sig með mikilli viðhöfn árið
1916. Fáa mun þá hafa órað fyrir, hvaða
framtíð beið þessa glæsilega, geðfellda
og auðuga ungmennis, sem lánið virtist
leika við.
Segja má að það hafi einkanlega verið
tveir menn, sem ollu því að hin hulda
glóð í Nehru varð að blossandi báli.
Annar var brezki hershöfðinginn Dyer,
sem lét hermenn sína skjóta á vopn-
lausan manngrúa í Amritsar í Norður-
Indlandi árið 1919, með þeim afleiðing-
um að 379 Indverjar létu lífið, en 1200
særðust. Hinn var Gandhí, sem virtist
hafa fundið raunhæfa og réttláta aðferð
til baráttu við Breta með kenningum
sínum um óvirka andspyrnu og borgara-
lega óhlýðni. Það var um þessar mundir
sem augu Nehrus opnuðust fyrir rang-
læti og grimmd heimsvaldastefnunnar og
þeirri spillingu sem hún hafði alið meðal
æðri stétta í Bretlandi. Jafnframt fékk
hann skömm á hinu þægilega og áhyggju-
lausa lífi, sem hann og aðrir jafningjar
hans lifðu, meðan manngrúi Indlands
rétt skrimti í fáfræði og volæði. Hann
tók að ferðast út í þorpin á landsbyggð-
inni, kynntist fólkinu og eymd þess af
eigin raun, hlustaði á harmatölur þess
og fann til djúprar samúðar með því —
varð í stuttu rnáli aldrei samur maður
eftir.
Nehru fann ekki hvöt hjá sér til að
fara að dæmi Gandhís, klæðast einsog
örsnauður almúginn og lifa við svipuð
kjör og hann. En hann fann nýjan mátt
glæðast með sér, þegar hann var meðal
almúgafólks: uppgötvaði óþckkt öfl í
sjálfum sér, fékk málið þegar hann fór
að tala við fólkið, sem orkaði á hann
einsog aflvaki. Hann var þrítugur að
aldri og hafði fundið lífshlutverk sitt.
Ekki dró það úr ásetningi hans, að hinn
stórláti, skapmikli og auðugi faðir hans,
Mótílal, hafði gengið Gandhí á hönd eft-
ir atburðinn í Amritsar og gefið obbann
af eigum sínum.
Satjagraha, einsog hin óvirka and-
spyrna Gandhís var nefnd, átti eftir að
drottna yfir Nehru-fjölskyldunni allri
upp frá þessu. Jafnvel öldruð móðir
Jawaharlals og berklaveik kona hans,
Kamala, háðu baráttuna til dauðadags
ásamt báðum systrum hans. Þau áttu
eftir að verða vitni að margvíslegum
óeirðum og miklum blóðsúthellingum, þó
hreyfingin fordæmdi hverskonar of-
beldi og berðist gegn því. Þau áttu öll
eftir að sitja í fangelsum, áður en lang-
þráður dagur frelsisins rynni upp.
Málstaðurinn og fórnirnar sem hann
krafðist, leiðtoginn og fórnarlundin sem
hann glæddi meðal fylgjenda sinna —
allt samverkaði það til að vekja hrifn-
ingu og sigurgleði. Nehru fór til fangels-
anna næstum fagnandi; hann fagnaði því
tvöfalda láni að fá að fórna sér fyrir Ind-
Iand og þjóna leiðtoga á borð við Gandhí.
A árunum 1921—194.5 var hann níu
sinnum dæmdur til fangelsisvistar og sat
inni samtals níu ár. Þar sem hann var
atkvæðamikill pólitískur fangi, var að-
búð lians oft betri en annarra: hann fékk
að jafnaði blöð, bækur, heimsóknir og
aukaskammta af mat, en stöku sinnum
varð liann að þola rnikið harðrétti. Fang-
elsisvistin fór illa með heilsu hans, þegar
fram í sótti, en hann fékk tóm til að
hugsa og skrifa. I fangelsum samdi hann
þau þrjú miklu og góðu ritverk, sem eftir
hann liggja, Sjálfsœvisöguna, Uppgötvun
Indlands og Leiftur úr veraldarsögunni.
Síðastnefnda bókin er að því leyti sér-
stæð, að hún er samin í formi sendibréfa
til dóttur hans, Indíru. Hún dregur ekki
einungis upp magnaða mynd af íburð-
inum, glæsileikanum og ógæfunni í sögu
mannanna, heldur birtir lesandanum
einnig innsýn vísindamannsins í samlcik
frumaflanna í veraldarsögunni. Bókin er
að sjálfsögðu skrifuð af sjónarhóli Asíu-
manns og því einkar fróðleg og gagnleg
þeim, sem vanizt hafa hefðbundinni
sagnfræði Evrópumanna.
Barátta Þjóðþingsflokksins fyrir full-
veldi og sjálfstæði Indlands var lang-
dregin og með köflum harla ruglingsleg,
einsog vænta mátti í svo víðáttumiklu
og sundurleitu landi, þar sem töluð eru
14 sjálfstæð tungumál sem hvert hefur
sitt eigið stafróf, þar sem mállýzkurnar
eru á annað hundrað, og þar sem búa
margir og ólíkir kynþættir. Oft kom upp
alvarleg misklíð í forustuliði flokksins
um heppilegar leiðir og baráttuaðferðir.
Jawaharlal Nehru varð snemma leiðtogi
hinnar róttæku fylkingar innan flokks-
ins og barðist gegn eldri kynslóðinni, sem
var varfærnari og átti einatt samúð
Gandhís. Kannski er orðið „róttækur“
villandi í þessu sambandi. Gandhi var
vissulega mjög róttækur í siðferðilegum
skilningi, og hin óvirka baráttuaðferð
hans var í vissurn skilningi róttæk og
jafnvel öfgakennd. Bretum hefði á þeim
árum þótt hlægilegt að kalla hann íhalds-
saman, en í stjórnmálum var hann miklu
gætnari en Nehru og hafði ótrú á sósíal-
istahugmyndum hans. Ilann vildi halda
fast við fornar hefðir og gömul form
Hindúismans og forðast liina viðsjálu
leið sósíalismans. Nehru hafði hinsvegar
afneitað uppruna sínum og uppgötvað
„massann“, hafði ímugust á trúarbrögð-
um, en trúði á vísindi og tækni. A
tveggja ára ferðalagi til Evrópu 1926—
1927, sem hann tókst á hendur vegna
veikinda konu sinnar, varð hann fyrir
sterkum áhrifum af því, sem hann heyrði
um þróunina í Sovétríkjunum. Síðarmeir
átti hann eftir að fá ýmsa bakþanka, ekki
sízt vegna aðferða Stalíns, en liann varp-
aði aldrei frá sér trúnni á gagnsemi áætl-
unarbúskapar og sósíalisma. A þessu
ferðalagi sat hann ráðstefnu kúgaðra
þjóða í Briissel og kynntist þá persónu-
lcga ýmsum leiðtogum þjóðernisvakn-
ingarinnar í Asíu og Afríku. Þau kvnni
staðfestu hann í þeim ásetningi að berj-
ast fyrir fullu sjálfstæði föðurlandsins.
Gandhí var sammála Nehru í barátt-
unni gegn heimsvaldastefnunni og arð-
ráni Breta, en hann var mótfallinn marx-
ískum í’æðum hans og kröfunni um ó-
skorað sjálfstæði þegar í stað. Hann vildi
fara í áföngum og tryggja fyrst fullveldi
Indlands innan brezka samveldisins.
Honum fannst Nehru að óþörfu ýta und-
ir öfga- og æsingaöfl í landinu. Hvað
eftir annað skarst í odda mcð þeim vin-
unum, en Nehru lét jafnan undan síga,
áður en í óefni væri komið, afþví hann
bar takmarkalausa virðingu fyrir hinum
torskilda meistara sínum.
Frá 1924 var Nehru hinn opinberi
leiðtogi Þjóðþingsflokksins fyrir atbeina
Gandhís, en allir vissu hver raunveru-
lega hélt í stjórnartaumana. Leiðtogar
flokksins voru ósjaldan furðu slegnir yfir
tiltækjum Gandhís, einsog t. d. þegar
hann hvatti Indverja til að kaupa ekki
framar erlenda vefnaðarvöru, heldur
spinna og vefa í heimahúsum, og þó sér-
staklega þegar hann lagði upp í hina
löngu og sögufrægu göngu frá Ahmeda-
bad til sjávar og safnaði með táknræn-
um hætti salti á ströndinni við Dandi.
Með þessu sérkennilega broti á hinum
illræmdu saltlögum Breta fylkti hann
þjóðinni saman í einni andrá. Þessi litlu
og að því er virtist sérvizkulegu upná-
tæki Gandhís — og þar má einnig nefna
hinar mörgu föstur hans — höfðu ómæl-
anlega þýðingu fyrir samheldni þióðar-
innar, og hinir raunsæju og revndu
flokksformgiar stóðu dolfallnir andspæn-
is árangrinum.
Mótílal Nehru lézt árið 1931 eftir
langa fanselsisvist og ötula baráttu inn-
an Þjóðþingsflokksins. Þeir feðgarnir
voru oft á öndverðum meiði, og Mótílal
varð ósjaldan til að hafa hemil á ákaf-
l.vndum og hugumstórum syni sínum.
Kamala, kona Nehrus, lézt á berklahæli
6