Samvinnan - 01.08.1967, Blaðsíða 51

ein tíu bindi. Þó hugsjón Laxness um
fagurt mannlíf sé fólgin í óvirkri afstöðu
til þjóðfélagsins, þeim innri styrk sem
umber hégóma heimsins og virðir að vett-
ugi alla viðleitni til að bæta veröldina
eða breyta mönnunum, má segja að lífs-
ferill skáldsins sé í veigamiklum atriðum
afneitun þessarar hugsjónar. Hér kemur
í Ijós skemmtileg þversögn, sem mér
finnst allrar athygli verð, því hún er í
rauninni lykillinn að lífsverki skáldsins.
Þegar litið er yfir lífsferil hans verður
ljóst, að hann hefur í andlegu tilliti lifað
ákaflega stormasama ævi. Hann hefur
verið áhrifagjarn, látið hrífast af stórum
hugmyndum og hugsjónum, tvívegis gefið
sig heilshugar á vald máttugum hug-
myndakerfum, kaþólsku kirkjunni og
marxismanum, og í þæði skiptin gengið
af trúnni. Hann hefur verið skapheitur
og stundum hatramur baráttumaður fyrir
mönnum og málefnum, sem hann vill
ekki lengur kannast við. Hann hefur í
senn háð harða glímu við vandamál
þeirrar listar, sem hann helgaði krafta
sína, og þess mannfélags sem hann lifði
í og stríddi gegn. Þessi barátta á tvennum
vígstöðvum virðist ekki hafa dregið úr
honum mátt, heldur þvert á móti eflt
hann til átaka. Ég tel ekkert vafamál að
marxisminn hafi verið honum mikill afl-
gjafi fram yfir seinni heimsstyrjöld, beint
skáldskap hans í þann farveg strangrar
þjóðfélagsádeilu sem er einn höfuðstyrk-
ur skáldsagnanna fjögurra sem hann
samdi á árunum 1931—46.
Óhætt mun að ganga útfrá því sem
vísu, að frjósemd og fjölbreytni skáldsins
Halldórs Laxness eigi fyrst og fremst ræt-
ur að rekja til þess, að hann var ævin-
lega opinn fyrir öllum áhrifum. Heimur-
inn og allt sem þar gerðist orkaði sterkt
á hann. Hann var einsog opin kvika, gaf
sig á vald svimandi hrifningu og varð
fyrir sárustu vonbrigðum. Þessi opna af-
staða gagnvart umhverfinu, hrifnæmið
og ástríðufull forvitnin, voru að mínu viti
farsælustu eiginleikar skáldsins, gerð”
honum kleift að kanna fleiri svið og ksf'1
dýDra en hefði hann verið innhverfur eð"
lokað sig inni í fílabeinsturni. En bað
hlýtur einnig að hafa verið ákaflega lýi-
andi, tekið á taugarnar — og var bá
nokkuð eðlilegra en að dýrasti draumur
skáldsins yrði draumurinn um þá óhagg-
anlegu staðfestu, það himneska kæríng-
arleysi sem menn einsog Steinar í Hlíð-
um. Björn í Brekkukoti, organistinn og
Ólafur Kárason eiga í svo ríkum mæli?
Þetta eru vitanlega getsakir einar og
óvíst að þær greiði úr bversögninni. en
Halldór hefur einhverstaðar látið svo um-
mælt að hann berðist fvrir fullkomn”
bjóðfélagi þráttfyrir að honum væri
lióst að í fullkomnu bióðfélagi ættu rit-
höfundar ekki framar neinu hlutverki
gegna. Á sama hátt hefur hann senni-
lega unnmálað mannshugsjón sína í fullr’
vitund bess, að einstaklingarnir sem b'if'-
klætt hana holdi í skáldverkum harc
mundu aldrei hafa staðið við hlið hans ■'
bióðmálabaráttunni.
Svona getur skáldskapurinn verið hlá-
lega ósamkvæmur mannlífinu. s-a-m.
51