Samvinnan - 01.08.1967, Blaðsíða 12

gangs Edelsteins eða lesið grein
hans í síðasta hefti Mennta-
mála, vita nokkuð, um hvað
verður væntanlega að ræða.
Spurningin, sem svara þarf, er
þessi: eru það venjulega lág-
stéttabörnin hér á íslandi, eins
og reynzt hefur vera í mörgum
nágrannalöndum okkar, sem
lenda í upphafi í lakari bekkj -
um barnaskólanna, sitja þar
árum saman við lítinn orðstír,
eiga erfitt með að vinna sig
upp, og komast loks mjög örð-
uglega gegnum þær þröngu
dyr, sem veita rétt til æðra
náms? Þessari spurningu hefur
ekki verið svarað enn á íslandi.
Rétt er að geta enn um tvo
málaflokka, sem skólarann-
sóknir hafa reynt að sinna
nokkuð. Hinn fyrri er forskóla-
undirbúningur barna og upp-
haf skólagöngunnar yfirleitt,
og hefur einkum verið reynt að
athuga skólagöngu 6 ára barna.
Forskólavandamálið er nú
mjög í brennidepli meðal
margra grannþjóða okkar, og
getum við eflaust lært sitthvað
af þeim ýmsum, t. d. frændum
okkar á Norðurlöndum. Hér á
íslandi virðist einhver heildar-
lausn á vanda þessara barna
vera brýn, a. m. k. í öllu þétt-
býli.
Síðari málaflokkurinn er
kennaramenntunin, en hún
hlýtur raunar alltaf að vera
fastagestur í öndvegi allra
skólarannsókna.
Skylt er loks að geta þess, að
skólarannsóknir hafa sam-
vinnu við allmarga aðila, sem
fást við menntamál, jafnvel
þótt sú samvinna þyrfti enn
að aukast verulega. Má hér
geta um nefnd þá, sem starfar
að menntamálum á vegum
Efnahagsstofnunarinnar og
fleiri stofnana með aðstoð frá
Efnahags- og framfarastofn-
uninni í París; Hagstofu ís-
lands, og loks, að sjálfsögðu,
Fræðslumálaskrifstofuna og
auk þess Fræðsluskrifstofu
Reykjavíkur.
II. Prófgráður gagnfræðastigs.
Segja má, að margar ástæð-
ur valdi því, að vert er að
veita athygli prófum hins ís-
lenzka skólakerfis. I fyrsta lagi
hafa próf verið afar ríkur og
dýr þáttur í skólakerfinu, og
mjög tímafrekur, og er þetta
eitt ærin ástæða til náinnar
athugunar: m. ö. o. hvernig má
draga úr prófum og spara sér
þau, en auka í staðinn virka
kennslu, og hvernig fáum við
bezt nýtt þau próf, sem vart
verður komizt af án? Önnur
— og fyrir sitt leyti einnig
ærin — ástæða er sú, að gerð
og eðli prófa hefur þung og
ctvíræð áhrif á kennsluaðferö-
ina sjálfa: kennt er oft fremur
til prófs en til lifsfyllingar og
þroskunar nemenda, og á þetta
sennilega hvergi betur við í
skólakerfinu en á gagnfræða-
og menntaskólastiginu. Ljóst
er t. d., að landspróf miðskóla
er í eðli sínu þannig, að menn
hyllast til slíkra vinnubragða,
enda bera margar kvartanir
kennara, nemenda og foreldra
undan prófinu í ár þess skýran
vott að svo sé. Námsefnið er
viðamikið, prófkröfur fremur
strangar, og prófið sjálft skil-
yrði — og í mörgum tilvikum
ófrávíkjanlegt skilyrði — til
æðra náms. Afleiðing alls þessa
er afar mikil áherzla á ítroðslu
þekkingar og miklar kunnáttu-
kröfur, og spyrja menn svo,
hverju eða hverjum það ástand
sé að kenna. Landsprófið sjálft,
skipulag þess og uppbygging,
svo og eðli prófkröfunnar, þarf
vitaskuld náinnar athugunar
og endurskoðunar við, en ann-
ars mun ekki fjölyrt um það
stórmál nú að sinni.
Þau próf, sem munu hins
vegar verða tekin til umræðu
nú, eru hið almenna miðskóla-
próf og gagnfræðaprófið. Það
vill oft gleymast ýmsum, t. d.
mörgum foreldrum að ég hygg,
að þessi tvö próf veita sam-
kvæmt lögum og reglugerðum
ýmis ekki ómerk réttindi, þó að
sjaldnast geti þau leitt til æðra
náms í skólakerfi okkar nú, að
vísu með ákveðnum skýrum
undantekningum. En þar sem
landsprófið veitir eitt sér og án
viðbótarprófa full réttindi til
náms i menntaskólum, rekum
við okkur á það, er við könnum
lög og reglugerðir um ýmsa
sérskóla sem taka við mið-
skólaprófsfólki og gagnfræð-
ingum, að töluvert algengt er,
að skólarnir áskilji sér rétt til
hinna og þessara inntöku- og
viðbótarprófa. Hver skyldi
ástæðan vera? Hún mun vera
sú, að nánast ekkert samræmi
virðist milli þess, sem hinir
ýmsu miðskólar, gagnfræða- og
héraðsskólar gefa út undir hin-
um sameiginlegu nöfnum:
miðskólapróf eða gagnfræða-
próf.
Athugum nokkur dæmi. Al-
mennt miðskólapróf veitir rétt-
indi til að stunda nám m. a. í
Matsveina- og veitingaþjóna-
skóla, í Vélskóla íslands og í
iðnskólum og verknámsskólum.
Undirritaður hefur ekki rekizt
á sérstök ákvæði um viðbótar-
eða inntökupróf í Matsveina-
og veitingaþjónaskólann né
heldur í Vélskóla islands.
En í lögum um iðnfræðslu,
samþykktum á Alþingi 30.
apríl 1966, segir svo í 22.
grein, síðustu mgr.: „Rétt er
verknámsskólum og iðnskólum
að halda undirbúningsnám-
skeið í íslenzku og reikningi, ef
ástæða þykir til.“ Jafnvel þótt
þetta ákvæði laganna muni að
nokkru leyti hafa verið hugsað
með tilliti til þeirra umsækj-
enda, sem sækja um inntöku
eftir 18 ára aldur og hafa ekki
miðskólapróf — en þeim um-
sækjendum má veita undan-
þágu frá miðskólaprófsákvæð-
inu, ef þeir standast inntöku-
próf í íslenzku og reikningi —
þá er mér fullkunnugt um það,
að iðnskólar telja sig iðulega
neydda til að hressa upp á mið-
skólaprófsmenn á undirbún-
ingsnámskeiði og prófa þá með
inntökuprófi. Maður nokkur,
sem unnið hefur talsvert náið
að þessum málum, hefur tjáð
mér, að hann sjái ekki betur
en að miðskólapróf séu í fyrsta
lagi nánast jafnmörg og jafn-
ólík innbyrðis og skólarnir, sem
gefa þau út, en auk þess viröist
sáralítið samræmi frá ári til
árs milli miðskólaprófa innan
sama skóla, a. m. k. í sumum
skólum. Iðnfræðsluráð mun
enda hafa verið í stöðugum
vandræðum með að meta getu
og kunnáttu umsækjenda.
Snúum okkur nú að gagn-
fræðaprcfinu og athugum
nokkra skóla. Um Tækniskóla
íslands, þ. e. inntöku í undir-
búningsdeild hans, ber lögum
og reglugerðum ekki saman.
Lögin, sem voru staðfest af for-
seta íslands 26. apríl 1963,
kveða svo á í 8. gr., að auk iðn-
skólaprófsmanna geti enn-
fremur „fengið inngöngu í
undirbúningsdeild þeir, sem
hafa lokið miðskólaprófi og
hafa hlotið nægilega verklega
þjálfun". í síðustu mgr. sömu
lagagreinar segir síðan:
12