Samvinnan - 01.08.1967, Blaðsíða 61

Lútherska kirkjan gerir
skýran greinarmun á kristnu
frelsi og borgaralegu (sbr.
einnig kenninguna um hin tvö
regiment). í Confessio August-
ana 18. gr. segir, að vilji
mannsins sé að vissu marki ó-
bundinn í þeim málum, sem
ekki snerta hjálpræðið. Hins-
vegar hefur maðurinn ekki
frelsi til þess að undirbúa sig
undir hjálpræðið (se praepar-
are ad gratiam). Eðli manns-
ins er gjörspillt vegna erfða-
syndarinnar og þess vegna
leitar vilji mannsins frá Guði
og þar með frá hinu eina
frelsi. Hjálpræðið og þar með
frelsið veitist manninum ein-
ungis fyrir Guðs náð.
Lútherska kirkjan hafnar
þannig þeirri skoðun róm-
versku kirkjunnar, að vilji
mannsins skipti máli fyrir
hjálpræði hans. En hún hafn-
ar einnig fyrirhugunarkenn-
ingu Reformeruðu kirkjunnar,
þar eð hún leggur á það á-
herzlu, að maðurinn sé ábyrg-
ur fyrir fráfallinu.
Áherzla rómversku kirkj-
unnar á það, að frjáls
viljaákvörðun mannsins og þar
með verk hans hafi bein áhrif
á hjálpræði hans, hefur orðið
til þess, að rómversk-kaþólsk
siðfræði hefur að verulegu leyti
orðið að tilfellafræði (kasui-
stik). Bein afleiðing þess er
síðan verkaréttlæting, lögmáls-
siðgæði, sem oftast leiðir til
hræsni og yfirdrepsskapar
annarsvegar, en hroka og sjálf-
umgleði hinsvegar. Sú hætta
er því alltaf fyrir hendi, að hin
rómverska afstaða leiði menn
beinlínis til syndar (sbr. um-
mæli Páls um lögmál Gyð-
inga).
Ætla mætti, að kenning Re-
formeruðu kirkjunnar um fyr-
irhugun leiddi af sér aðgerða-
leysi og sinnuleysi, en svo er
ekki. Þessi kirkjudeild telur,
að farnaður manna hér í
þessum heimi sé merki þess,
hvort heldur menn séu fyrir-
hugaðir til frelsis eða glötun-
ar. Þessi kenning hefur því
orðið hvatning til umsvifa.
Lútherski rétttrúnaðurinn
lagði mikla áherzlu á vanmátt
hins fráfallna manns. Hefur
viljað brenna við, að menn
reyndu að verja eigið sinnu-
leysi með þessu. En Lúther
lagði sjálfur áherzlu á það, að
hin sanna trú hlyti að bera
ávöxt í góðum verkum, þó að
þau skipti ekki máli fyrir
hjálpræðið. Samkvæmt lút-
herskri kenningu skal maður-
inn gefa Guði dýrðina af því
góða, sem hann fær áorkað,
en ekki reikna það sjálfum sér
til réttlætis, því að hinn góði
vilji — hinn frjálsi vilji — er
gefinn honum af Guði.
Niðurlagsorð.
Eins og komið hefur fram
hér að framan, verður
raunverulegt ástand viljans
ekki skilgreint með rökum,
hvorki frá heimspekilegu né
kristnu sjónarmiði. En reynsla
manna virðist benda í sömu
átt og hin kristna skoðun, að
viljinn sé í einu frjáls og
bundinn. Kemur það furðuvei
heim við hina lúthersku kenn-
ingu um að maðurinn sé í einu
syndugur og réttlættur (simul
justus et peecator). Ekki verð-
ur nein fullnægjandi rökræn
skýring gefin á þessu, og kann
þá ýmsum að virðast allt tal
um þetta algerlega fjarri öll-
um sanni. En þess ber að gæta,
að kristindómurinn er ekki
heimspekikerfi né heimsmynd,
heldur leið til hjálpræðis.
Heimspekin fæst við skilgrein-
ingar og útskýringar fyrir
manninn, hún er anþrópó-
centrisk í eðli sínu, en kristin-
dómurinn er leið til hjálpræð-
is Guðs, hann er þeócentriskur.
Þessi tvennskonar afstaða til
vandamálsins getur því staðið
hlið við hlið án þess að rekast
á. Virðist því sjálfsagt, að guð-
fræðin notfæri sér heimspeki-
legar niðurstöður eins og hægt
er. Þar eð kristindómurinn er
hjálpræðisleið en ekki leið til
skilnings, skiptir heimspekileg
og rökfræðileg gagnrýni tak-
mörkuðu máli, svo framarlega
sem hún dregur ekki í efa
hæfni kristindómsins sem
hjálpræðisleiðar. Kristindóm-
urinn hefur tvímælalausa yfir-
burði yfir alla heimspekilega
siðfræði í því að vekja menn
til ábyrgðar og opna þeim þar
með leið til siðgóðrar breytni.
Og þar sem tilgangur siðfræð-
innar er einmitt siðgóð breytni,
en ekki rökrétt, heimspekilegt
siðfræðikerfi, virðist þar af
leiðandi óhætt að fullyrða, að
grundvöllur kristinnar siðfræði
sé traustur.
G1