Samvinnan - 01.08.1967, Blaðsíða 64

SAMSÆRID
A
FLOKKSÞINGI
1952
Kafli úr óprentaðri sjálfsævisögu
Stefáns Jóhanns Stefánssonar
sem kemur út hjá Setbergi fyrir jólin
J\ flokksþingi 1950 var þó allt með
nokkurn veginn kyrrum kjörum. Ég var
endurkosinn formaður í sjöunda sinn án
þess að nokkur væri í kjöri á móti mér.
Allar ályktanir þingsins voru í samræmi
við þá stefnu, sem flokkurinn hafði fylgt
og ég átti þátt í að marka. Ekki get ég
heldur sagt, að nokkurrar verulegrar
gagnrýni gætti á störfum mínum á þessu
flokksþingi, hvort heldur sem flokksfor-
manns eða forsætisráðherra samstjórnar-
innar 1947—1949, sem farið hafði frá milli
flokksþinga. Allt var með felldu á yfir-
borðinu, en mér var það vel ljóst, að
nokkur andstaða ríkti gegn mér undir
niðri, og stóðu að henni fyrst og fremst
þeir Hannibal og Gylfi.
Á næsta kjörtímabili flokksstjórnar-
innar virtist vera sæmilegur friður í
flokknum. Ég var hvort tveggja í senn
formaður hans og þingflokksins. Dvaldi
ég á þeim árum dálítið erlendis á þingum
Evrópuráðsins í Strassborg, og annað árið
nokkrar vikur umfram þingtíma þess, af
því að ég varð fyrir lítilsháttar slysi. Ég
sinnti þó stjórnmálastörfum mínum eins
og venjulega og hafði forystuhlutverki að
gegna í stjórnarandstöðunni á alþingi.
Leið svo fram að undirbúningi flokks-
þingsins haustið 1952. Hafði ég hugsað
mér, og sagt það við nokkra vini og sam-
starfsmenn, að gefa kost á því þar að
vera formaður flokksins eitt kjörtímabil
enn, eða til haustsins 1954. En þá ætlaði
ég að láta af formennskunni, er ég væri
orðinn 60 ára, og mæla með Emil Jóns-
syni sem eftirmanni mínum.
Það var lengi fast í huga mínum að
reyna að stuðla að því, að Emil Jónsson
yrði eftirmaður minn sem formaður Al-
þýðuflokksins. Fór ég ekki dult með þá
skoðun mína, hvorki við góða flokksfélaga
né við Emil sjálfan. Er það alltítt um
forystumenn í stjórnmálum, að þeir hafa
ákveðna skoðun á því, hver eigi að taka
við forystuhlutverki þeirra. Man ég vel
eftir þingveizlu þar sem við Ólafur Thors
sátum saman og röbbuðum, glaðir og
hýrir í skapi. Sáum við þar álengdar þá
Bjarna Benediktsson og Emil Jónsson, og
sagði Ólafur þá stundarhátt við mig:
„Þarna eru krónprinsarnir okkar, við
skulum ganga til þeirra og segja þeim
hátíðlega og samtímis frá vilja okkar.“
Gerðum við það, en Bjarni og Emil vildu
sem minnst um þetta mál ræða, enda
voru margir nálægir, er máttu heyra mál
okkar. Féllu því allar frekari ræður um
þetta niður.
Ég skipti mér ekkert af undirbúningi
fulltrúakjörs til flokksþingsins 1952.
Komu þó einstakir félagar mínir að máli
við mig, þar á meðal Sigurjón Á. Ólafs-
son, sem jafnan var glöggskyggn á það,
hvað væri að gerast í flokknum, og sögðu,
að leynileg samtök væru á ferðinni í þvi
skyni að velja nýjan flokksformann og
að nokkru leyti nýja flokksstjórn. Sinnti
ég þessu lítið, enda lagði ég ekki mikinn
trúnað á það. Kom bá í ljós, sem oft
endranær, að ég var ekkert sérlega tor-
trygginn í garð flokkssystkina minna. Ég
hafði aldrei viljað væna menn um undir-
róður eða óhollustu innan flokksins,
nema órækar sannanir lægiu fyrir, og
bótt ég segi sjálfur frá bar é<r í lengstu
lög blak af flokksmönnum mínum, hótt
nefndir væru í sambandi við eitthvað
bess háttar. Má hver sem vill leggja mér
bað til lasts.
Síðar, og of seint. komst ég að bví, að
marga mánuði, jafnvel ár. hafði verið
unnið að því með levnd að undirbúa
fullt.rúakiör til bessa flokksbings með bað
fvrir augum að fella mig frá formennsku
og skipta að verulegu levti um flokks-
stiórn. Við bví er að siálfsögðu ekkert
að segia. þótt menn vilji skint.a. um for-
mann og stiórn í flokki. En bezt tel ég
bó fara á því, að bað sé gert fvrir onnum
t.iöldum innan flokksins og bvggt á hlut-
iægri og drengilegri gagnrvni. Sú a.ðferð
sómir sér alls staðar be^t. ekki sízt i
flokki albýðunnar. sem berst fvrir góð-
um málstað og göfugum hugsjónum.
Um það bil sem flokksþingið kom sam-
an síðast í nóvember 1952, vissi ég það
með öruggri vissu, að samtök höfðu verið
mynduð til þess að skipta um flokksíor-
mann og flokksstjórn að einhverju leyti.
Ég vissi þó ekki, hvert fylgi þau samtök
voru búin að tryggja sér á þinginu, og
trúði því, að meirihluti þess myndi enn
endurkjósa mig. Ég ákvað því að vera í
kjöri, enda átti ég vissan stuðning margra
áhrifamanna flokksins, sem með mér
höfðu starfað bæði vel og lengi. Síðan
hef ég oft sakað mig um það að hafa gert
skyssu, er ég ákvað þetta. Ég hefði átt
að reyna að stuðla að því á flokksþinginu
1952, að Emil Jónsson yrði þá kosinn for-
maður í minn stað. Var og af sumum
andstæðingum mínum látið í það skína,
að á það myndi verða sætzt. Ekki er ég þó
alveg viss um, að svo hefði orðið, því að
samtök höfðu þá þegar verið gerð um það
að velja Hannibal Valdimarsson tii
flokksformanns. En mér hefur síðan
fundizt, að ég hefði átt að gera þessa
tilraun, þótt mér sé ljóst, að örðugt hefði
verið að fá Emil til þess að vera í kjöri og
óvíst eins og á stóð, að hann hefði verið
kosinn, þar eð andstæðingar mínir höfðu
þjappað sér fast saman um Hannibal, og
nokkrir nýir menn þráðu að komast með
honum til valda; var ei heldur glæsilegt
fyrir Emil að taka við flokksformennsk-
unni eins og á stóð, því að fleirum átti
að skáka í burtu en mér og velja nýja
menn í þeirra stað, svo að óvíst var um
samstarf innan nýrrar miðstjórnar og
mótun á stefnu flokksins. Ég hefði þó
máski átt að gera þessa tilraun. Kannski
hefði hún komið í veg fyrir það ömur-
lega upplausnartímabil í sögu Alþýðu-
flokksins, sem þá blasti við, þótt ekki yrði
það langt.
Flokksþingið 1952 mun fyrir margra
hluta sakir verða lengi í minnum haft.
Ég hafði staðið í eldhúsinu á mörgum
fyrri þingum flokksins, fyrst sem ritari,
síðar sem formaður, og veitt gagnrýni
viðnám eftir því sem ég gat. Og ég held
að ég segi það satt, að sjaldan hafi gagn-
rýnin verið lítilfjörlegri en á flokksbing-
inu 1952. Árásirnar á mig sem formann
voru heldur ekki miklar og að mér fannst
ekki yfrið rökstuddar. Ég hafði undirbúið
með félögum mínum í fráfarandi mið-
stiórn ályktanir um stjórnmál: var beim
lítið breytt í nefnd, enda sambvkktar á
flokksbinginu í einu hljóði. Á beirri
stundu virtist ég vera alger sigurvegari
þar um stefnu og starfsaðferðir flokksins.
En í baksalnum og úti í hornum, mér
liggur við að seg.ja skúmaskotum. var
hlióðskraf mikið og miklar ráða.gerðir. Og
begar stuðningsmenn mínir vildu ræða
við hina fulltrúana, voru beir fáorðir og
lét.u lítið unpi um afstöðu sína. Þet.ta var
skvnsamleg aðferð. en ekki skemmtileg.
Það var allra líkast bví sem verið væri að
tala. við eiðsvarna samsærismenn. sem
bundnir væru bagnarheiti og hugsuðu um
bað eitt, að framkvæma einhveriar fvrir-
skjnaðar a.thafnir. Andrúmsloftið var
hrannað af óvissu og snenningi. Einstaka
rödd heyrðist um það, að nú skvldi Al-
64