Samvinnan - 01.08.1967, Blaðsíða 62

Samvinnan - 01.08.1967, Blaðsíða 62
Enn á ný hefur vetur farið hörðum hönd- um um gróður landsins. Viðleitni til auk- innar ræktunar hefur beðið hnekki af snjóasömum vetri og köldu vori. Víða norðanlands leysti snjóa seint af túnum og loks þegar jörð var auð, kom i ljós að túngróður var stórskemmdur af kali. Tjónið af þessum völdum er mjög tilfinn- anlegt og víðtækt norðanlands, og þeim mun ískyggilegra, þar sem kalið hefur endurtekiö sig í nokkur ár í röð i sumum byggðarlögum. Nýræktir þriggja ára og eldri hafa einkum verið hart leiknar. Víða eru þess háttar sáðsléttur svo illa farnar að ekki er að vænta af þeim neinnar uþþ- skeru. Á öðrum vaxa á stöku stað toppar af snarrót, sem á sér djúpar rætur og ættuð er úr gamla innlenda sverðinum, en í stað sáðgresisins eru víðir vellir þakt- ir hýjungi af arfa og gulu slafaki, sem vart er nýtandi til heyskapar. Ofan á þetta tjón bættist köld sumarveðrátta á Norðausturlandi svo spretta hefur orðið litil á þeim túnum, sem þó komu óskemmd undan vetrinum. Á fjölmörgum nýræktum norðaustan- lands náði uppskera í byrjun ágústmán- aðar ekki tíu hestum á hektara og víða reyndist uppskeran mun minni við áætl- unarmælingar mínar, einkum á nýrækt- um á annnesjum norðaustanlands. í þessum byggðarlögum hlýtur heyfengur því að verða mun minni en í meðalárum. Og er ekki ósennilegt að víða fáist í ár aðeins þriðjungur venjulegra heyja. Er tjónið að vísu misjafnt eftir jörðum. Á stöku stað er helmingur túna kalinn, viða þriðjungur og enn minna á fjölda jarða, en á fæstum jörðum norðaustanlands eru ókalin tún. Er ástandið það alvarlegt, að fóðurskortur er fyrirsjáanlegur og þá víða einnig niðurskurður búpenings, ef ekkert er að gert til bóta. Fóðurskortur af völd- um kals virðist hafa orðið tíðari nú síðari ár miðað við það sem var fyrri hluta líð- andi aldar. Er kalið að verða einn hinn mesti vágestur sem herjar á íslenzka grasrækt. Langt er þó frá því að tjón af völdum kals sé nein nýlunda hér á landi. í rit- gerð minni um Rannsóknir á kali túna árin 1951 og 1952 rakti ég nokkuð sögu kalskemmda á fyrri öldum. Þar er þess getið um árið 1782, „að ekki hafi orðið hærð tún á 8 bæjum á Langanesi. Árið eftir segir Hannes biskup Finnsson, að um vorið hafi verið hörð veðrátta norð- anlands — kom þar hafís með frosti og kuldum fyrir allt Norðurland, „sem kop- uðu grasvextinum, stórir flekkir í túnum fölnuðu og urðu hvítgulir. Þau kól líka allvíða, þar sem þau voru bezt og sléttust, svo stórskallar urðu i þeim, uppúr hverj- um að ekki spratt eitt strá i nokkur eftir- fylgjandi ár. Sum grasstráin voru með þremur eða fjórum köflum“, skrifar hann, „bleikgulum af visnan, og öðrum fagur- grænum, en grasið í gulu flekkjunum var visnað niður að rót eins og sina. Á þessu öllu bar meira til dala en á útkjálkum.“ Síðan lýsir biskupinn, hvernig sumar jurtir hafi horfið með öllu, en aðrar kalið til stórskemmda." Eftir frostaveturinn mikla 1881 var þetta skráð: „Grasgefnustu túnaslétturnar voru víða graslausar, og ekkert upp úr þeim, nema óþrifaarfi, einkum á Suðurlandi, því að þar rigndi aldrei, heldur voru sí og æ þurrakuldar af norðri, og á Norður- landi voru túnin svo snögg og taðan svo smá, að víða varð hún eigi bundin nema í hálfum sátum og sums staðar í brekán- um. Sums staðar á útkjálkum urðu túnin varla hærð, nema kragi rétt í kringum bæina.“ Mér hefur talizt svo til að á 17., 18. og 19. öld hafi að jafnaði þriðja hvert ár verið grasleysisár, sem oftastnær mun hafa orðið sökum kaldrar veðráttu og kals. Það sem af er þessari öld telst mér hins vegar aðeins fimmta hvert ár vera gras- leysisár af völdum kalskemmda. í niðurstöðum á rannsóknum mínum á kalinu 1951 til 1952 benti ég á að kal- skemmdir væru ekki nýtt fyrirbæri í ís- lenzkum landbúnaði, þótt ræktunarað- ferðir seinni ára kynnu að hafa stuðlað nokkuð að aukinni kalhættu á túnum. Mýrarjarðvegi væri hættast við kali, einkum ef hann væri rakur. í nýlega framræstum mýrum væri kalhættan mest, sem meðal annars stafaði af því, að þær sléttur væru ekki kýfðar nægilega og fengi yfirborðsvatn ekki næga fram- rás, en gæti frosið í svellalög og kæft undir sér allan gróður. Of mikil og ein- hliða notkun köfnunarefnisáburðar virt- ist geta veikt grassvörðinn og stuðlað þannig að nokkru leyti að kali. Að öðru leyti virtist misjöfn hirðing sléttunnar ekki hafa teljandi áhrif á kalhættu tún- anna. Þannig var lítill munur á áhrifum misjafns sláttutíma eða beitar. Þó virtist vetrar- og vorbeit einna verst. Sáðsléttur Dr. Sturla Friðriksson 62
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68

x

Samvinnan

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Samvinnan
https://timarit.is/publication/340

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.