Samvinnan - 01.12.1967, Blaðsíða 33

sem forskrift fyrir rafreikni.
Þessi forskrift er uppbygð af
aðalforskrift, sem mynduð er
af fjórum meira og minna
sjálfstæðum undirforskriftum
auk átta hjálparforskrifta,
sem hver um sig gegnir
ákveðnu hlutverki. Uppbygg-
ing forskriftarinnar á þennan
hátt auðveldar allar breyting-
ar á kerfislíkaninu.
í þessum áfanga hefur verið
stefnt að því að fá fram eft-
irlíkingar-kerfislíkan, sem
samsvaraði hinni raunverulegu
starfsemi, sem átti sér stað á
athugunartímabilinu. Áður en
hægt er að telja þessu stigi
lokið verður að reyna kerfis-
líkanið við mismunandi að-
stæður, afla fyllri upplýsinga
um mörg atriði og bæta marg-
ar forsendur sem byggt er á.
Á þessu stigi er vafasamt að
nokkuð sé unnið við það að
gera tilraunir með breytingar á
framkvæmdaatriðum í kerfinu
(stærð verksmiðja og stað-
setningu) eða athugun á beztu
stærð veiðiskipa. Aftur á móti
eru ákvörðunaratriði, eins og
t. d. um val á löndunarstað,
sem gagnlegt getur verið að
rannsaka nákvæmlega. Atriði
sem engu verður um ráðið,
svo sem staðsetningu veiði-
svæðis og veðurfar, má einnig
athuga frá statistísku sjónar-
miði.
Kerfislíkan nr. 3. — 2. stig
OR-athugunar
Á mynd nr. 3 er sýnt kerfis-
líkan, sem tekur til allra meg-
inþátta starfseminnar í heild,
að markaðinum fyrir fram-
leiðsluna undanskildum. Áður
en gerð er grein fyrir þessu
kerfislíkani, verður enn að at-
huga hvern tilgang þessi at-
hugun á að hafa. Um eftirfar-
andi tvær leiðir virðist vera
að velja: í fyrsta lagi að unn-
ið verði að nokkurskonar
„sögulegu kerfislíkaní“ og í
öðru lagi að „lifandi kerfis-
líkani".
1. „Sögulegt kerfislíkan“.
í þessu tilfelli myndi verða
stefnt að því að rannsaka lið-
inn tíma og reyna að gera sér
grein fyrir því, hvernig ná
hefði mátt betri árangri á liðn-
um síldarvertíðum, með því að
rannsaka framkvæmda- og
rekstrarákvarðanir út frá gefn-
um veiðisvæðum og veiðilíkum.
Á þann hátt myndi reynsla lið-
inna ára verða grundvöllur að
ákvörðunum varðandi næstu
síldarvertíðir. Ákvörðun um
fjárfestingu í nýjum vinaslu-
stöðvum getur þó aldrei grund-
vallazt eingöngu á reynslu lið-
inna vertíða. Rannsóknir á
síldarstofninum, stærð hans og
göngum, hljóta að verða meg-
ingrundvöllurinn fyrir útreikn-
ingum á veiðilíkum í framtíð-
inni. Af þessum tveim atriðum
er vitneskjan um stærð stofns-
ins tiltölulega örugg miðað við
það sem hægt er að segja fyrir
um göngur síldarinnar á mið-
in. Hlutverk kerfismyndarinn-
ar myndi því vera að áætla
mögulega veiði síldveiðiflotans
og hagkvæmustu dreifingu afl-
ans á vinnslustöðvarnar mið-
að við að veiðisvæðin væru á
ákveðnum en ólíkum stöðum
yfir sildveiðitímann ár hvert.
Rafreiknirinn gæti þannig líkt
eftir (simulated) mörgum
hugsanlegum síldarvertíðum ár
hvert og nokkur ár fram í tím-
ann, þar sem hver vertíð fyrir
sig miðaðist við mismunandi
síldargöngur, og tíminn sem
hver eftirlíking tæki væri að-
eins fáar mínútur. Stjórnend-
urnir sem eiga að ákveða hvort
ráðast eigi í nýjar framkvæmd-
ir verða síðan að gera upp við
sjálfa sig á hvaða síldargöng-
ur þeir veðja. Þeir bjartsýnu
myndu veðja á hagstæðar
göngur, þeir svartsýnu á hið
gagnstæða, en í báðum tilfell-
um myndu þeir vita með tölu-
verðri vissu hver útkoman gæti
orðið á þeirri vertíð, sem þeir
hafa valið að veðja á.
2. „Lifandi kerfislíkan"
Hér er gert ráð fyrir sama
kerfislíkani og áður, en mun-
urinn er sá, að fyrir hendi væri
rafreiknir sem væri mataður
á öllum upplýsingum um veiði-
svæði og afla einstakra skipa,
um leið og atburðirnir gerast.
Einnig væru upplýsingar um
gang vinnslunnar í öllum
vinnslustöðvum settar inn í
rafreikninn og á þann hátt
gæti gæzlulið rafreiknisins ráð-
lagt hverju skipi fyrir sig hvert
það ætti að sigla til þess að
losna við aflann á hagkvæm-
asta hátt. Einnig gæti rafreikn-
irinn gefið leiðbeiningar, sem
að gagni mættu koma í sam-
bandi við síldarleitina, sérstak-
lega við vissar aðstæður, þ. e. a.
s. við tiltölulega dreifðar síld-
artorfur. Við það væru not-
aðar stærðfræðilegar aðferðir
við leitir (theory of search),
sem grundvallast á því að reynt
er að nýta takmarkaða leitar-
getu á þann hátt að sem bezt-
ur árangur náist. Aðferðir
þessar eiga að verulegu leyti
rót sína að rekja til síðari
heimsstyrjaldarinnar vegna
leitar að kafbátum og öðrum
óvinaskipum, en eru nú mik-
ið notaðar á ýmsum sviðum,
t. d, við málm- og olíuleit.
FffyS TIHÚS
NR. I....
SÖLTUNARS TOÐVAR SÍLDARBR/EÐSLUR
NR. I...nf AIR I.....n.
MYND 3.
Það sem hér hefur verið drep-
ið á er vafalaust aðeins fram-
tíðardraumur, en þó má geta
þess, að um borð í hinu nýja
síldarleitarskipi, sem kom í
sumar, verður komið fyrir raf-
reikni sem e. t. v. mætti nota
til útreikninga í sambandi við
síldarleit.
Um kerfislíkanið af 2. stigi
OR-athugunarinnar (mynd 3)
er það að segja, að kjarninn er
sá sami og byggður hefur ver-
ið upp á 1. stigi, en inn í lík-
anið eru settir möguleikarnir á
fleiri veiðisvæðum, síldarflutn-
ingaskipum, frystihúsum og
söltunarstöðvum. Síldarflutn-
ingaskipin svara til þess að
löndun verksmiðjanna flytjist
út í veiðisvæðin, en einnig er
möguleiki til þess að síldar-
flutningaskipin gætu flutt
síld til söltunarstöðva og frysti-
húsa. Síldarleitin kemur ekki
nema óbeint inn í „sögulegt
kerfislíkan", en hún væri mjög
snar þáttur í „lifandi kerfis-
líkani.“
Lokaorð
í lok þessarar greinargerð-
ar vil ég gera nokkra grein
fyrir því hvernig hún er til-
komin.
Vorið 1965 var haldið NATO-
seminar að Bifröst í Borgar-
firði, þar sem nýjungar í
stjórnunarfræði voru til um-
ræðu og notkun þeirra við hag-
nýt verkefni, aðallega nýtingu
vatnsafls og jarðvarma. Á því
móti átti ég viðræður við dr.
Peter Pruzan, lektor í Opera-
tion Research við Danmarks
Tekniske Hpjskole í Lyngby,
um möguleikana á því að fram-
kvæma Operation Research í
íslenzka sjávarútveginum eða
einhverri grein hans.
í ágúst það sama sumar var
haldið annað NATO-seminar
að Rold-Stor-Kro í Norður-
Jótlandi um valkosti við skipu-
lagningu á flutningum (Deci-
sion problems in connection
with traffic planning), og var
ákveðið á því móti, að við legð-
um hugmyndafræðileg drög að
OR-athugun á síldveiðum og
síldariðnaði íslendinga.
Reynslan verður að leiða í
Ijós, hvort sú ákvörðun var
hyggileg, meðal annars vegna
þess hve verkefnið er umfangs-
mikið og flókið.
Ennþá er þessi athugun á
frumstigi, en þó má segja að
nú sé að mestu lokið fyrsta
áfanga verksins, og af því til-
efni þótti ástæða til þess að
gera opinberlega grein fyrir
þeim hugmyndafræðilega
grundvelli, sem byggt er á, og
markmiði athugunarinnar.
Verkefnið, sem nú liggur fyr-
ir við 1. stig kerfislíkansins, er
33