Samvinnan - 01.12.1967, Síða 38

mesta, áður en hann færi til móður
sinnar að borða. Á meðan hann var að
tína saman spjarirnar, hugsaði hann um,
hvað það væri einkennilegt, að síðan
þetta norska olíuskip kom til skjalanna,
var eins og hann liti þennan heim frá
ögn breyttu sjónarhorni. Hann hafði
ekki orðið fyrir neinni stökkbreytingu,
öðru nær, en samt, það var í honum ein-
hver clga, sem hann átti erfitt með að
skýra. Hann sá sjálfan sig standa á þil-
farinu á þessu stóra hafskipi og um leið
var eins og komin væri eilítil fjarlægð
í hans eigið líf. Þetta hugsaði hann og
hann lét niður slíðraðan dolk, sem hann
hélt að gæti komið sér vel í einhverri
erlendri hafnarborginni. Röndóttu nátt-
fötin skildi hann eftir. Þau myndu að-
eins vekja spéhlátur um borð. Mynd af
foreldrum hans var þarna á einum veggn-
um. Hún fékk að hanga. Enga bók ætl-
aði hann að hafa með sér, né skriffæri.
Jafnvel málinu skyldi gleymt ef unnt
væri. Þegar pokinn var orðinn fullur,
þræddi hann seglgarni í kósana og herpti
saman um opið. Því næst raðaði hann
ofan í gráa ferðatösku. Annan farangur
ætlaði hann ekki að hafa með sér í
þessa löngu ferð. Þegar hann hafði lok-
að töskunni vandlega og spennt ól utan
um hana, klæddi hann sig í jakka og
fór út. Varir hans voru þurrar og fæt-
urnir drógust eftir kaldri gangstéttinni,
en í hverju skrefi bergmálaði þunglynd-
ið.
Seinna þegar hann var setztur við
matborðið heima hjá móður sinni, var
andrúmsloftið líkt því og svo oft áður.
Hún blessunin á vinstri hönd, bústin
innan í rósóttum léreftskjól, en hægra
megin faðir hans, þessi ókunni maður,
sem kom heim með brúnt launaumslag
á hverjum föstudegi og sagði aldrei orð
nema í ávítunartóni. Útífrá var hann
síbrosandi, en heima ekkert nema skap-
illskan. Smári hafði uppgötvað þetta
smátt og smátt, en séð það gleggst ein
jólin, er þeir feðgarnir höfðu unnið sam-
an i skemmu við höfnina. Þar brosti
karlinn frá því snemma um morgun-
inn, en er líða tók á daginn var brosið
orðið að einskonar þrálátri grettu. Hann
brosti eins og asni út í saltmettaðan
norðangarrann eða framan í verkstjór-
ann eða oní bitapakkann sinn. En um leið
og hann var kominn heim til sín, hvarf
þetta bros og þrúgandi ólundin yfir-
skyggj’i allt annað. Þá fengu hinir nán-
ustu að kenna á því, sem umheimurinn
hafði verið að gera honum allan daginn.
Hann naggaðist og jamlaði, þangað til
seint og síðar meir, að hann hneig ör-
magna ofan í bælið sitt. Aðeins nóttin
miskunnaði sig yfir hann og veitti hon-
um kraft, svo hann mætti brosa framan
í tilgangsleysi enn eins dags.
Hvert söturhljóð eða smáræsking frá
þessum stríðlynda manni fannst Smára
eins og bein ákæra, eilíf útskúfun. Hann
var alltaf að spá í hugsanir föður síns,
geta sér til um, hvað lá á bak við nöldur
hans og illindi.
„Því gazt þú ekki drukknaö í staðinn
fyrir hann?“ fannst honum kallinn
stundum vera kominn á fremsta hlunn
með að segja.
Smári var nú búinn af diskinum, og
móðir hans bauð honum meira.
„Góða, vertu ekki að halda mat að
þessum amlóða,“ sagði faðir hans. Hún
anzaði honum ekki, en rétti Smára fat
með kjötbollum.
„Ertu búinn að fá þér vinnu?“ spurði
faðir hans.
„Æ, láttu hann í friði rétt á meðan
við erum að borða,“ sagði móðir hans
biðjandi.
„Þegiðu,“ sagði faðir hans, „og vertu
ekki að mæla upp í honum iðjuleysið.“
Það varð stutt þögn og Smári fann
ásakandi augnaráð hvíla á sér.
„Líttu á Stebba hennar Guðríðar,"
sagði kallinn, „jafnaldri þinn og búinn
að koma sér upp eigin fyrirtæki. Eða
Gústi vinur þinn, gifti sig í haust og er
að byggja inni í Breiðholti, en á meðan
hjakkar þú í sama farinu.“
„Friðrik minn,“ sagði móðir hans veik-
um rómi.
„Þú skilur það vonandi drengur," hélt
kallinn áfram, „að við móðir þín erum
að eldast og viljum fara að hafa það
rólegra" . . .
Já, um þetta var rætt, en það var ann-
að, sem öllum var efst í huga, sonur
þeirra, bróðir hans. Hann var undir-
tónninn í öllum samræðum, aldrei
minnzt á hann beint, en samt stöðugt
nálægur. Það var hann, sem brá fyrir í
skringilegu augnaráði móður hans, þeg-
ar hún stóð í fimm mínútur og þurrk-
aði af sama hnífnum. Og í fjasi kalls-
ins, þar var hann líka kominn. Þessu
heimili var stjórnað sunnan úr kirkju-
garði.
Eftir matinn lagðist Smári upp á dívan.
Hann kveikti sér í pípu, og í gegnum
reykjarmökkinn sá hann gamalkunna
hluti, sem hann hefði naumast veitt
eftirtekt nema af því hann var að kveðja
þetta heimili. Þarna var sitthvað, sem
hann mundi eftir frá því hann var lítill
drengur. Handmálaður blómsturvasi var
þarna og sömuleiðis gráblár postulíns-
hundur með útlenzk eyru. Uppi á voldug-
um, brúnum skáp var tinafsteypa af
skakka turninum í Pisa og ýmislegt ann-
að tombóludrasl, sem honum hafði einu
sinni þótt mikið til koma. Þessu dóti
stillti móðir hans upp eins og reiknings-
formúlu, hver hlutur á sínum stað. Hún
hafði rótgróna ótrú á nýjungum, og
konur, sem voru sífellt að umturna hí-
býlum sínum, vöktu hjá henni tortryggni.
Þessi nosturslega reglusemi gaf heim-
ilinu einhvern svip af eilífðinni, og stund-
um fannst Smára eins og tíminn stæði
þar kyrr.
Móðir hans kom nú inn í stofu og fór
að taka saman diskana.
„Hann vill þér vel,“ sagði hún og
hafði ekki augun af því sem hún var að
gera. Smári dáðist oft að þessari konu,
hvernig hún tók lífinu eins og hverju
öðru hundsbiti og reyndi að færa allt
til betri vegar.
„Þú veizt það,“ bætti hún við.
„Já, mamma mín.“
„Ósköp myndi það gleðja hann, ef
þú fengir þér vinnu“.
„Já, mamma mín.“
„Hann hefur varla verið mönnum
sinnandi síðan Bubbi dó.“
Bubfci dó. Afhverju þurfti hún að tala
um það núna?
„Honum fannst æskudraumur sinn
vera að rætast í stráknum.“
„Og ég þá líklega martröðin," sagði
Smári.
„Segðu þetta ekki.“
„Þannig er það.“
„Ja, þú manst víst ekki, hvernig hann
var við ykkur, þegar þið voruð litlir
drengir," sagði hún og leit í kringum
sig eins og til að ganga úr skugga um,
að enginn væri þarna nema þau tvö.
„En því hef ég ekki gleymt. Sérstak-
iega man ég eftir einu atviki. Það var lið-
ið að jólum og hann kom þreyttur heim
eftir strangan vinnudag. „Pabbi, búðu til
eitthvað fallegt handa okkur,“ segir þú.
Hann klappaði þér á kollinn, og þegar
ég hafði gefið honum að borða, settist
hann með ykkur einmitt á þennan dív-
an, þar sem þú liggur núna. Úr kassa-
ræksninu bjó hann til litla kirkju, þakti
hana með bómull, en í glugga notaði
hann rauðan, gagnsæjan pappír. Á að-
fangadag kom hann svo heim með lítið
vasaljós og setti inn í kirkjuna. Kirkjan
ljómaði öll og þið ljómuðuð líka. Það
var aðeins ég sem vissi, að þarna með
ykkur drengina sinn til hvorrar handar
við sig var hann að reyna að lifa upp
þá æsku, sem hann sjálfur hafði farið
á mis við . . . Jú væni minn, honum þótti
vænt um þig, og það hefur ekkert
breytzt."
Smári spratt nú á fætur, hugsaði með
sér:
„Hvað ætli maður sé að hlusta á gaml-
ar jólasögur.“
„Bráðum verður hann sextugur,“ hélt
móðir hans áfram, „taktu þig nú á
og láttu það verða afmælisgjöfina hans.“
„Já, en ég er alltaf að mála,“ sagði
Smári, „kallarðu það ekki vinnu?"
„Smári minn, ég veit að þú ert van-
sæll og þessi málverk virðast engu þar
um breyta. . . . Reyndu að gefa sjálfan
þig, fórna einhverju, þá finnurðu kannski
hamingju."
Gefa? . . . Finna hamingju? . . .
Hvernig stóð á því, að þessi orð snertu
hann, komu róti á hugsanirnar? Var doð-
inn að hverfa? Venjulega hefði hann sett
þess háttar tal í samband við kassapré-
dikara á Lækjartorgi eða Vetrarhjálp-
ina, en nú var eins og það fengi aðra
og dýpri merkingu. Það ýtti við honum,
setti hugsanir af stað og honum leið
illa. Hann var búinn að hreiðra um sig í
þessu sérkennilega hugarfari, kunni á
það og vildi ekki láta hrófla við neinu.
Hann var staðráðinn að fara út í heim,
týnast, gleyma.
„Ég sel kannski mynd bráðum,“ sagði
hann og hélt skrípaleiknum áfram enn
um sinn.
,,Æ, það er svo erfitt að horfa upp á
hann svona beygðan," sagði hún. Smári
gekk yfir að svefnherbergisdyrunum og
leit á föður sinn, þar sem hann lá uppi
38