Samvinnan - 01.12.1967, Síða 50

Sigurður A.
Magnússon
Austur-Berlín hefur tekið
allmiklum stakkaskiptum síð-
an vorið 1960, þegar ég kom þar
við síðast. Rústirnar í miðborg-
inni eru óðum að þoka fyrir
nýtízkulegum hótelum og
stjórnarbyggingum, sem eru
ekki lengur í níðþungum stíl
Stalíns, heldur einfaldar og yf-
irbragðsléttar, en ekki að sama
skapi svipmiklar eða karaktér-
fastar. Austur-Þjóðverjar feta
enn dyggilega í fótspor Rússa
í húsagerð, og vantar mikið á
að byggingar þeirra beri hið
glæsta yfirbragð sem einkenn-
ir Vestur-Berlín.
Það er líka léttara yfir íbú-
um Austur-Berlínar en áður
var, fólkið er betur fatað og
frjálsmannlegra í framgöngu;
umfram allt er það opinskárra
í gagnrýni á ríkjandi ástandi
og ófeimnara við að segja sína
hjartans meiningu.
Fáar borgir státa af fjörugra
leiklistarlífi en Berlín, og á það
jafnt við um báða borgarhluta.
Bæði Austur- og Vestur-Berlín
efna til árlegra leikhúshátíða,
og drífur þá að áhugamenn
hvaðanæva úr heiminum. Ég
var s;:o lánssamur að hreppa
boð austur-þýzka menningar-
málaráðuneytisins um að
sækja árlega leiklistarhátíð
Austur-Berlínar, sem stóð yfir
fyrstu fjórtán daga október-
mánaðar og bar yfirskriftina
„Berliner Festtage“. Var þetta
í ellefta sinn sem efnt var til
þessarar hátíðar, og gafst mér
færi á að sækja hana seinni
vikuna, 7.—14. október. Einsog
gefur að skilja, var úr mörgu
að velja og ekki að jafnaði
auðgert uppámilli kostanna. Ég
sá einar tíu sýningar á átta
dögum, auk tveggja æfinga á
nýjum innlendum verkum sem
átti að frumsýna.
Hér verður einungis drepið
lauslega á sýningarnar sem ég
sótti, en heildarmyndin var
ákaflega fróðleg og ekki síður
upplýsingarnar sem ég fékk í
viðræðum við þarlenda áhuga-
menn og sérfræðinga um leik-
húsmál. Það sem sennilega
vekur mesta athygli — og öf-
und — aðkomumannsins er
tæknileg hagnýting leiksviðs-
ins og frábærlega sveigjanleg
og fjölbreytt túlkun leikenda,
enda sagði fróður Austur-Þjóð-
verji við mig: „í tæknilegu og
listrænu tilliti er allt í sóman-
um hjá okkur, en það vantar
betra innihald.“ Undir þessi
orð tóku ýmsir sem ég bar þau
undir.
Ég þykist vita að þetta
vandamál sé brýnt víðar en í
Austur-Berlín, en þar eru ýms-
ar óvæntar hliðar á því. Mér
var tjáð að mörg þau verk, sem
mestum tíðindum hafa sætt á
Vesturlöndum, fengjust ekki
sýnd í Austur-Þýzkalandi, t. d.
leikrit Ionescos og Becketts.
Fannst mér furðulegt að Nas-
hyrningar Ionescos skyldu ekki
hafa verið á fjölunum þar
eystra, en kannski þykir Þjóð-
verjum verkið ekki síður
höggva nærri kommúnistum
en nazistum. Enginn af ungu
ensku leikskáldunum hefur
heldur fengið verk sín flutt í
Austur-Þýzkalandi, ekki einu
sinni Arnold Wesker sem þyk-
ir þó nógu róttækur heima í
Bretlandi.
Afturámóti voru Staðgengill
Hochhuths og Atvik í Vichy
Arthurs Millers sýnd í Austur-
Berlín meðan ég dvaldist þar,
ásamt ýmsum öðrum vestræn-
um verkum, einkum eftir látna
höfunda. Leiklistarunnendum
svíður það, að yfirleitt skuli
öll vestræn leikrit fá mjög góða
aðsckn, hvernig svosem þau
eru unnin og sviðsett, á sama
tíma og rússnesk leikrit og inn-
lend verk um samtímavanda-
mál eiga mjög erfitt uppdrátt-
ar, hversu góð sem þau kunna
að vera og vel leikin. Af inn-
lendum verkum eru það helzt
skopleikir sem hafa einhverja
von um aðsókn. Sem dæmi um
þessa einstrengingslegu af-
stöðu almennings var mér
nefnt, að Caesar and Cleopatra
eftir Bernard Shaw og Don
Juan oder Die Liebe zur
Geometrie eftir Max Frisch
hefðu hlotið mjög slæma með-
ferð bæði af leikendum og leik-
dómurum, en þó voru þau sýnd
fyrir fullum húsum mánuðum
saman, á sama tíma og góð
rússnesk verk voru leikin fyrir
hálftómum húsum. Þessi af-
staða leikhúsgesta á sér djúpar
sálrænar orsakir sem Austur-
Þjóðverjar sjá ekki ástæðu til
að fjölyrða um — þær liggja
í augum uppi. Austur-Þjóðverj-
ar standa að því leyti miklu
betur að vígi en íslendingar í
þjóðernis- og menningarmál-
um, að óttinn og óvildin í garð
Rússa brynja þá gegn hvers-
konar áhrifum, en íslendingar
gleypa dómgreindarlaust við
öllu sem amerískt er, ekki sízt
því sem lakast er og mest
heimskandi.
Pólarnir, sem leiklist í Aust-
ur-Berlín snýst einkanlega um,
eru annarsvegar Berliner
Ensemble, leikhús Bertolts
Brechts sem fyrst og fremst
sýnir verk eftir hann, og
Deutsches Theater sem einnig
ræður yfir minna leiksviði í
sambyggingu, Kammerspiele.
Á þessum þremur leiksviðum
gerist það sem máli skiptir í
leiklist Austur-Berlínar. Hin
leikhúsin í borginni, Volks-
buhne, Maxim Gorki Theater
og Theater der Freundschaft
(sem er æskulýðsleikhús), þjást
sárlega af leikstjóraskorti.
Berliner Ensemble er löngu
heimsfrægt fyrirtæki og oft
talið meðal beztu leikhúsa
heims, enda er það höfuðvígi
hins svonefnda epíska leikhúss
Brechts og hefur haft ómæld
áhrif á leiklist í Þýzkalandi og
víða um heim. En frægðin hef-
ur löngum verið vandmeðfarið
hnoss, og margir yngri leik-
húsunnendur í Austur-Berlín
eru þeirrar skoðunar að alveldi
þessa leikhúss og helgiljóminn
yfir þvi hafi staðið þróun leik-
listar í borginni fyrir þrifum —
hún hafi staðnað við kenning-
ar og aðferðir Brechts. Hvað
sem hæft kann að vera í því,
þá er það athyglisverð stað-
reynd að Austur-Berlínarbúar
sækja leikhús Brechts mun
minna en vestanmenn. Mér var
sagt að yfirgnæfandi meiri-
hluti áhorfenda í Berliner
Ensemble á hverju kvöldi væru
Vestur-Þjóðverjar og útlend-
ingar. Ljóminn sem leikur um
nafn Brechts vestan tjalds
dregur menn ennþá að leik-
húsi hans, en austanmenn eru
farnir að þreytast á honum,
finnst kostur hans of einhæf-
ur og einatt beinlínis „úrelt-
ur“. Þó þessi viðhorf Austur-
Þjóðverja séu eflaust meðfram
sprottin af pólitískri andúð,
verður því ekki neitað að stór-
ir skammtar af Brecht á
skömmum tíma geta verið
50