Samvinnan - 01.12.1968, Síða 28

Einar Gerhardsen flytur rœSu sína í Ráðhúsi Kaupmannahafnar 26. júní sl.
arhorfurnar hafa verið hreyfi-
aflið í hinu mikla og íjölgrein-
ótta starfi sem samvinnuhreyf-
ingin hefur unnið. Á þeim tím-
um sem við lifum og enn frek-
ar i framtíðinni munu einmitt
hugmyndir og hugsjónir sam-
vinnunnar eflast að styrk og
áhrifum. Við stöndum frammi
fyrir áframhaldandi þróun
velferðarþjóðfélagsins, og í
þeirri þróun verður samvinnu-
hreyfingin að taka virkan þátt.
Samvinnufélög neytenda eru
öflug á Norðurlöndum. Saman-
lagt eiga þau um 20.000 kaup-
félagsbúðir. Maður rekst á
þessi kaupfélög um gervöll
Norðurlönd undir ýmsum nöfn-
um.
Þau eru þar einsog notaleg
og uppörvandi kveðja til hinna
mörgu vina samvinnuhreyfing-
arinnar. Á Norðurlöndum eru
samtals 3.640.000 samvinnu-
menn, og á árinu 1966 höfðu
kaupfélögin á hverjum stað og
samvinnusamböndin á Norður-
löndum veltu sem nam um 20
þúsund milljónum sænskra
króna (rúml. 200.000.000.000,00
ísl. króna). Sannarlega öflug
hreyfing. Og það sem er sér-
kennilegt við þessa hreyfingu
er, að hún byggist á hinum
mörgu smáu í samfélaginu.
Það er til þeirra sem hún sæk-
ir styrk sinn og vald.
Samvinnuhugsjónin kom í
kjölfar iðnbyltingarinnar. Nú
gengur yfir heiminn tækni-
bylting, sem leiðir af sér veru-
lega hlutfallaröskun og mið-
mögnun efnahagsstarfseminn-
ar. Nú koma til sögunnar fáar
voldugar efnahagseiningar sem
ósjaldan rjúfa öll landamæri.
Þetta verður samvinnuhreyf-
ingunni ný ögrun.
Á fundi Norðurlandaráðs í
febrúar í ár lét Tage Erlander
forsætisráðherra Arbeiderblad-
et í Osló hafa eftir sér ýmis
athyglisverð sjónarmið um þau
vandamál sem Svíar standa
andspænis.
Við hvorki getum né viljum
hefta þá þróun sem nú á sér
stað, sagði hann. Stóru fyrir-
tækin eiga auðveldara með að
láta til sín taka á heimsmark-
aðinum en smáfyrirtækin. En
þetta ástand skapar sérstök
vandamál.
Við höfum komizt að raun
um það í Svíþjóð, að lítill hóp-
ur manna drottnar yfir stórum
hluta atvinnulífsins. Sami hóp-
ur kostar og hefur eftirlit með
dagblöðunum og öllum stóru
vikublöðunum. Ef einn og sami
hópur manna og fylgifiskar
hans ráða í senn yfir atvinnu-
lífinu, stjórnmálunum og skoð-
anamynduninni í tilteknu
landi, þá er hætta á ferðum.
Að frátöldu stjórnmálalíf-
inu hefur hinn almenni ein-
staklingur í Svíþjóð hvergi
stoð nema í samvinnuhreyfing-
unni og verkalýðshreyfingunni.
Sænska samvinnuhreyfingin
gegnir veigamiklu hlutverki
sem mótvægi gegn miðsæknu
valdi einkaframtaksins. Og
skerfur verkalýðssamtakanna
verður ekki ofmetinn þegar um
það ræðir að tryggja hagsmuni
launþega.
Þær ályktanir sem Erlander
forsætisráðherra dró af þess-
um hugleiðingum ætla ég ekki
að ræða nánar hér.
Aðstæðurnar í Svíþjóð eru
sennilega ekki heldur alveg
sambærilegar við aðstæður á
öðrum Norðurlöndum, en samt
er þar enginn eðlismunur á.
Vandamálin, sem Svíar standa
nú andspænis að því er varðar
miðmögnun valdsins í þjóðfé-
laginu, munu með vaxandi
þunga einnig gera vart við sig
á öðrum Norðurlöndum. Og þá
vitum við að samvinnuhreyf-
ingin á þess kost að gegna
hlutverki til mótvægis við mið-
sækið vald einkaframtaksins.
Og þetta er mikilsvert. Ein-
staklingurinn verður ákaflega
máttvana gagnvart þeim sam-
steypum einkafyrirtækja, sem
nú eru að vaxa upp. En með
einingu og samtökum geta
neytendurnir, bændurnir og
sjómennirnir, orðið voldugt afl
fyrir tilverknað samvinnu-
hreyfingarinnar — í hverju
einstöku landi, á Norðurlönd-
um og í heiminum öllum. Hér
höfum við skóladæmi um, hve
virk og tímabær samvinnu-
hreyfingin er í hverjum ein-
asta þætti samfélagsþróunar-
innar. Hér veltur mest á því
að leiðtogar hennar og félagar
hafi vilja og djörfung til að
sjá verkefni líðandi stundar og
framtíðarinnar.
Því er haldið fram að Norð-
urlönd séu heiltækustu efna-
hagssamtök i heiminum. Ég
veit ekki hvort það er rétt, en
ég veit að samvinna milli
Norðurlanda er í stöðugum
vexti og nær til flestra sviða
þjóðlífsins, allt frá tollasam-
vinnu, sameiginlegum vinnu-
markaði, félags- og menning-
armálum til samvinnu um
sameiginlega framgöngu í ýms-
um alþjóðlegum stofnunum og
um aðstoð við vanþróuðu lönd-
in.
Ástæða kann að vera til að
leggja áherzlu á mikilvægi
þess, að með aðild landa okk-
ar að Fríverzlunarbandalaginu
(EFTA) höfum við fengið
frjálsan norrænan markað fyr-
ir iðnaðarvörur. Það hefur leitt
af sér verulega og gleðilega
aukningu á viðskiptum milli
Norðurlanda innbyrðis. Enn-
fremur er ástæða til að gleðj-
ast yfir þeirri samvinnu um
framleiðslu og þeim sambönd-
um milli norrænna fyrirtækja,
sem komizt hafa á með fram-
Sumariö 1967 var Gerhardsen gestur ríkisstjórnar íslands. Hér tekur
Bjarni Benediktsson forsœtisráSherra á móti honum á flugvellinum.
28