Samvinnan - 01.12.1968, Síða 33

stjórnleysis- eða sæluríkis-
átt og gegn þjóðfélagskerfinu
sem slíku og óhæfni þess til að
koma á algjöru persónufrelsi.
Sé litið raunhæft á hlutina þá
hafa vissulega endurbætur og
framfarir í flestum löndum
leitt til þess, að mannfólkið
hefur nú margfalda möguleika
til að auka þroska sinn á við
það sem áður var, þegar það
neyddist til að nota hverja
stund til að þræla fyrir brýn-
ustu lífsnauðsynjum. En eins
og við vitum er það ekki raun-
verulegur hraði framfaranna,
sem ákveður hið sálfræði-
stjórnmálalega andrúmsloft,
heldur bilið á milli þess sem
krafizt er eða hinna óteljandi
vona fólks annars vegar og
hinna stöðugt takmörkuðu
möguleika á að framkvæma
það allt samstundis hins veg-
ar. Og þessi huglægu bil hafa
bersýnilega stækkað jafnframt
bví sem vafinn um hæfni
hinna lýðræðislegu stofnana til
að koma á róttækum þjóðfé-
lagsumbótum hefur aukizt.
Það er auðvelt að greina
sömu þróun og hér hefur verið
lýst í kynþáttaerfiðleikunum í
Bandaríkjunum. Tómas frændi,
sem bjó við kröpp kjör, var
enginn byltingarmaður, en
barnabarnabörn hans, sem
hafa bað miklu betra, setja
fram harkalegar kröfur um
fullkomið jafnrétti. Þjóðirnar
í nýlendum stórveldanna hafa
dregið fram lífið um aldaraðir
í sárustu örbirgð, og að því er
okkur Evrópubúum hefur virzt,
hafa þær beygt sig í auðmýkt
undir yfirráð hvítu mannanna.
Þegar lifskjörin fóru að batna
í seinni heimsstyrjöldinni —
sem hafði í för með sér miklar
framfarir í flestum nýlendun-
um — þá vöknuðu einnig kröf-
ur um sama frelsi og nýlendu-
veldin England og Frakkland
börðust fyrir í EvrÓDU og ný-
lendurnar studdu í mörgum
tilvikum með bví að senda
þangað herlið. Og þá lét and-
staðan ekki á sér standa.
„Ekkert stjórnarform er
sterkara en lýðræðið þegar
það er sterkt, en ekkert stjórn-
arform er heldur veikara þeg-
ar það er veikt." Þetta felur í
sér, að í sterku lýðræðisríki,
bar sem þjóðin tekur víðtækan
þátt í hinu stjórnmálalega
starfi og beitir ákvörðunar-
valdi sínu til fulls, er fyrir
hendi mikið mótstöðuafl gegn
hvers konar árásum á lýð-
ræðið.
Á hinn bóginn höfum við
séð dæmi um mörg lönd, þar
sem lýðræði hefur rikt að
nafninu til, en hinar lýðræðis-
legu stofnanir hafa verið lítt
þróaðar — ýmist sem slíkar
eða í hlutfalli við sterk ólýð-
ræðisleg öfl innan þjóðfélags-
ins. Möguleikarnir á að við-
halda lýðræðislegum stjórnar-
háttum við slíkar aðstæður eru
— eins og bitur reynslan hefur
oft leitt í ljós — einatt mjög
takmarkaðir.
Á Norðurlöndum hvílir lýð-
ræðið á traustum grunni í hin-
um mörgu og rótgrónu al-
þýðuhreyfingum okkar, þar
sem yfirgnæfandi meirihluti
íbúanna er í virku starfi og
þar sem lýðræðislegar starfs-
aðferðir eiga sér traustan sögu-
legan bakgrunn. í því sam-
bandi má nefna launþegasam-
tökin, bindindishreyfinguna
og samvinnuhreyfinguna. Af
stjórnmálaflokkum á þetta
einkum við jafnaðarmanna-
flokkana og miðflokkana, sem
eiga sér traustar rætur með-
al félagsmanna, og þar sem
hinir óbreyttu flokksmenn taka
mikinn þátt í ákvörðunum
flokkanna.
Stærstu launþegasamtökin
má segja, að hafi tekið inn alla
hópa launþega innan þjóðfé-
lagsins, og hliðstæða þeirra í
því efni finnst ekki utan Norð-
urlanda. Það skipulagshlutfall
og sú stéttarlega eining, sem
er fyrir hendi innan sænska
Albýðusambandsins, á sér enga
hliðstæðu í heiminum. í Svi-
bjóð eru yfirleitt 90—95% laun-
þega í stéttarfélögum, en í öðr-
um löndum er ekki óalgengt,
að aðeins 30—50% launbega
séu félagsbundnir, og þá ekki
ógjarnan skiptir í ólík laun-
þegasamtök á grundvelli mis-
munandi trúar- eða stjórn-
málaskoðana.
Aðstaða okkar er því mjög
hagstæð miðað við flest önnur
lönd. Ég held, að við getum
talið okkur búa við það sem i
Ameriku er nefnt grasrótarlýð-
ræði, þ. e. a. s. hin djúptæka
og útbreidda bátttaka alls al-
mennings í sjálfu bjóðmála-
starfinu er meiri en nokkurs
staðar annars.
En þetta felur þó ekki i sér,
að ástandið hjá okkur sé laust
við alla erfiðleika. Þessi al-
menna og djúpstæða þátttaka
almennings verður jafnframt
að vera virk. Ef áhugi einstakl-
inganna minnkar og hin per-
sónulega aðild hverfur, leiðir
það af sér, að stofnanirnar
missa hinn albýðlega svip sinn
og verða eingöngu stjórnandi.
Þar með glatast einnig sam-
bandið við almenning, og bil
mvndast á milli þeirra sem
stjórna og þeirra sem er
stjórnað.
Það eru margar tilhneigingar
uppi i samfélagsþróun nútim-
ans, sem — verði þeim ekki
mætt með viðeigandi mótað-
gerðum — geta leitt til slíkra
aðstæðna.
Einstaklingarnir verða að taka
tillit til sérfræðinganna
Þau félagslegu vandamál
sem rædd eru hverju sinni
verða stöðugt flóknari og kalla
stöðugt á meiri sérfræðiþekk-
ingu. Flestir viðurkenna, eða
segjast viðurkenna, þjóðfélags-
skipulagið í megindráttum.
Það sem menn greinir á um
í umræðum eru ólíkar tækni-
legar lausnir, hvernig meta
skuli afleiðingarnar af hinum
ýmsu leiðum eða dæma raun-
verulegar aðstæður, t. d. at-
vinnumálaþróunina. Þetta hef-
ur leitt til þess, að þeir sem
við stjórnmál fást hafa neyðzt
til að gerast hreinir sérfræð-
ingar í málefnum samfélags-
ins og hinum ýmsu sviðum
þess. Það er einkennandi, að
nútíma stjórnmálamenn sér-
hæfa sig næstum alltaf á ein-
hverjum tilteknum sviðum. Það
er líka ókleift fyrir nokkurn
stjórnmálamann eins og mál-
um er háttað — bæði með til-
liti til tíma hans og þekkingar-
sviðs — að fást jöfnum hönd-
um við öll svið þjóðfélagsins.
Afleiðingin af þessu er, að fyr-
ir hinn óbreytta borgara verð-
ur það stöðugt erfiðara að
taka virkan þátt í umræðum
um stjórnmál. Það gefur að
skilia, að hver einstakur kjós-
andi eða flokksmaður getur
ekki sett sig inn í öll tæknileg
atriði, er varða meiri háttar
pólitískar ákvarðanir, og kynnt
sér og metið allar hugsanlegar
afleiðingar af hinum ýmsu til-
lögum. Hann verður að leita
til st.iórnmálasérfræðinganna.
Við erum bannig á leið til bess.
sem ýmsir kalla bjónustulýð-
ræði eða fulltrúalýðræði.
Þessi bróun hefur einnig á-
hrif á sjálft skipulagið innan
hinna ýmsu félagssamtaka. Til
að unnt sé að gæta hagsmuna
félagsmannanna til fulls, er
nauðsynlegt, að beir verði sér
úti um hæfa stjórnendur með
sérfræðinga og ráðgjafa sér
við hlið. Það leiðir til bess. að
iafnvel í félagssamtökum fólks-
ins sjálfs verður að skiDu-
leggia aUt frá grunni með sem
mesta hagræðingu fyrir aug-
um. Stéttafélögin verða stærri.
kaupfélögin sameinast o. s. frv.
Þetta er nauðsynlegt. til bess
að almannasamtökin geti rækt
hlutverk sitt. En við verðum
einnig að gera okkur lióst. að
samhliða bessu skaDast erfið-
leikar á að gera hvern ein-
stakiing að beinum og virkum
hátttakanda í umræðum um
málefni samfélagsins og starf-
inu að viðhaldi og eflingu þess.
Allir sem taka þátt í stjórn-
málum bera mikla ábyrgð í
þessu efni. Takmark stjórn-
málanna má ekki vera að
sætta sig við þróunina og
reyna síðan að slétta úr verstu
agnúunum, sem hún leiðir af
sér. Starf okkar verður þvert
á móti að beinast að því að
stefna þróuninni í þær áttir,
sem við álítum hagkvæmastar.
Lýðræðið í landi okkar verður
þá fyrst lifandi, þegar almenn-
ingur verður virkur þátttak-
andi í umræðunum um fram-
tíðarþjóðfélagið. Og það finn-
ast í raun og veru ýmis upp-
örvandi dæmi þess, að þátt-
taka í umræðum um framtíð-
ina sé að aukast. Dæmi um
slíkt eru umræðurnar um að-
stoðina við þróunarlöndin,
.iafnframt því sem þær setja
fram þá mikilvægu spurningu,
hvernig við eigum að haga því
starfi í framtiðinni. Óróleikinn
út af yfirvofandi vanstjórn á
meðferð náttúruauðæfa okkar
er annað dæmi þessa. Valfrels-
ið verður meira í framtíðinni
en nú er, en það er núna sem
við tökum ákvarðanirnar fyrir
framtíðina. Við erum ekki
bundin við einhverja tiltekna
framþróun, og einmitt þess
vegna er það svo mikilvægt að
gera hverjum einstaklingi vel
Uóst, hvaða kostir eru fyrir
hendi, þegar taka á ákvarðanir
um þjóðfélag framtíðarinnar.
Mér er Ijóst, að margir telia,
að þetta hljómi óskhyggju-
kennt og óraunhæft. Þegar ég
ræði hér um lýðræðið og mögu-
leika þess á að ákveða fram-
tíðina. geri ég það frammi fyr-
ir fulltrúum almannasamtaka,
sem gerðu sér Ijóst — begar
við upphaf sitt — hversu löng
leið var framundan áður en
hægt yrði að hafa áhrif á
bióðfélagið sem bau störfuðu í.
Fulltrúum samtaka, sem alltaf
hafa lagt höfuðáherzlu á áhrif
félagsmanna og að beir hefðu
innsýn í starfsemina.
Og bau gerðu sér elnnig frá
upphafi liósa nauðsyn albjóð-
legrar einingar, beirrar elning-
ar sem síðar hefur undir kiör-
orðinu „án landamæra" leitt
til svo margra framtíðarmót-
andi aðgerða til hjálDar bró-
unarlöndunum. Þetta á sér
stað á bann hátt, að verkin.
en ekki orðin. eru látin tala.
við óskum KF — og þar með
okkur siálfum — til hamingiu
með hað, að sú einstæða sam-
eining hugsjónar og raunveru-
leika sem einkenndi hið albióð-
lesra brautryðiandastarf Albins
.Tohanssons sknli einnig nú í
dag einkenna bá framhróun
sem er að verða. fsl. þýð. E.S.
33