Samvinnan - 01.06.1970, Blaðsíða 14

þessu samhengi. Hvað til dæmis um mennt-
un fullorðins fólks? Og hvað um hljóðvarp
og sjónvarp? Þessir tveir fjölmiðlar eða
dreifar eru vitaskuld ekkert af sjálfum sér,
menningarlega séð. Þeir verða eitthvað í
krafti þess hvernig þeim er beitt. Að tala
um menningu tiltekins lands nú á tímum
og vanrækja jafnframt starfsemi hljóðvarps
og sjónvarps jafngildir flótta frá veruleik-
anum.
Látum það samt vera. Ég vildi bara mega
segja, að tilvera hins víðtæka hljóðvarps-
og sjónvarpskerfis á íslandi er afrek, já,
næstum undravert afrek í augum hvaða út-
lendings sem er, enda hefur tækifærið ekki
verið látið ónotað til að frægja ísland fyrir
það í erlendum blöðum, svo að það fer að
verða hvimleitt.
Nú er Ríkisútvarpið skipulagt með tals-
vert öðrum hætti sem stofnun en til dæmis
norska útvarpið. Fjarri sé mér að kveða
upp dóm um, hvor tilhögunin búi yfir meiri
kostum. Við getum í grófum dráttum orðað
það svo, að sem stofnanir hafi norska og
sænska útvarpið mest sjálfstæði á Norður-
löndum gagnvart ríki og stjórnmálaflokk
um, en á íslandi hafi útvarpsráð meiri völd
en gerist með öðrum norrænum þjóðum.
Mér hefur skilizt að þessi tilhögun komi að
verulegu leyti í veg fyrir, að tekin séu til
umræðu og sundurgreiningar í íslenzka út-
varpinu umdeild og eldfim efni, sem stjórn-
málaflokkarnir eru ekki á einu máli um.
Hins vegar ætti þessi sama tilhögun að
gera það tiltölulega auðveldara að taka fyr-
ir efni, sem eru ekki síður mikilvæg, en
eru í eðli sínu óflokkspólitísk, til dæmis
það sem hér var drepið á: tómstundaiðkan-
ir, íþróttir, náttúruvernd, atvinnulíf og al-
menna upplýsingastarfsemi. Slíkt dagskrár-
efni er yfirleitt ákaflega ódýrt.
Áðurfyrr — og úr fjarlægð — sá ég
„aðeins“ hinar hefðbundnu og augljóslega
góðu hliðar á íslenzkri menningu: samheng-
ið í bókmenntahefðinni sem engin önnur
Evrópuþjóð getur státað af; næstum ofstæk-
isfullan áhuga á orðinu (ég verð að játa að
stundum veldur þessi orða- og málnotkunar-
áhugi mér hálfgerðri hræðslu; maður fær
á tilfinninguna að sjálft vandamál orðsins
yfirskyggi stundum inntak þess), og þó
kannski fyrst og fremst þennan víðtæka á-
huga á bókmenntum, sem virðist vera samur
með öllum stéttum þjóðfélagsins.
Nú sé ég vitanlega margt annað — að
öðrum kosti hlyti ég að vera blindur. Ég
sé þjóð sem hefur til þess betri skilyrði en
flestar þjóðir aðrar að víkka menningarhug-
tak sitt, einmitt vegna þess hve fámenn hún
er og hve auðvelt er að ná til allra lands-
manna. Þá hef ég ekki í huga hið óhjá-
kvæmilega „stolt“ íslendinga, sem birtist í
svokallaðri „einstaklingshyggju", en hún er
víst einatt miklu fremur viðurheiti á sjálf-
birgingslegri, andfélagslegri afstöðu. Ég hef
meðal annars í huga hinn einlæga menn-
ingarvilja sem öll þjóðin virðist vera gagn-
sýrð af, þó hann sé enn sem komið er bund-
inn við hámenninguna eina. Ég hef líka
í huga þá staðreynd, að íslenzka þjóðin er
alveg ný af nálinni sem þéttbýlissamfélag,
og að sú erfiða og einatt sársaukafulla þró-
un virðist ganga aðdáanlega vel á íslandi.
í því sambandi ber ég ísland og einkanlega
Reykjavík nútímans saman við Reykjavík
og ísland árið 1948, þegar ég kom hingað
fyrsta sinni. Sá — að minni hyggju — já-
kvæði mismunur er nálega áþreifanlegur.
Þá hef ég ekki í huga, að svo margir ís
lendingar, sem ég hef hitt, virðast halda að
ísland sé „bezt allra veralda" til ábúðar,
þó ég geti vel hugsað mér, að margir líti
svo á, að það sé einnig nauðsynlegt skilyrði.
Ég hef hinsvegar í huga það magn af lífs-
vizku sem þessi þjóð og þá einnig „almúga-
maðurinn“, sé hann til, hefur viðað að sér
í harðri lífsbaráttu margra kynslóða.
Og hver veit? Kannski er margt af því,
sem okkur útlendingum finnst stundum af
káralegt hér, kannski er einmitt margt af
því tjáning krafta sem aðrar þjóðir eiga í
minna mæli?
Þessi „mismunur" á íslendingum og öðr-
um þjóðum er líka miklu áhugaverðari fyrir
marga okkar en það sem líkt er með þeim.
Af mörgu mættum við víst öfunda ykkur,
og gerum það kannski líka. Persónulega
„öfunda“ ég ísland fyrst og fremst af áhuga-
samasta almenningi í víðri veröld. Einangr-
un þjóðarinnar, sem oft hefur verið talin
ógæfa hennar á liðnum öldum, hefur tví-
mælalaust einnig sínar jákvæðu hliðar, ef
menn aðeins gera sér ljóst, að einangrunin
er ekki úr sögunni nema að takmörkuðu
leyti, þráttfyrir Loftleiðir og Flugfélag ís
lands og hundruð íslenzkra stúdenta við
nám erlendis, og þráttfyrir — eða kannski
öllu heldur vegna fjölmiðlanna og flestra
dagblaðanna.
Á sama tíma og menn útí hinum stóra
heimi eru á góðum vegi með að troða hver
annan undir meðan þeir anda að sér því
sem eftir er af nothæfu lofti, hefur þessi
þjóð ennþá olnbogarúm til að hreyfa sig og
á enn eftir að eitra sitt eigið líf í bókstaf-
legri merkingu. Hjá mörgum íslendingum,
sem ég hef hitt, og er innilega þakklátur
fyrir þá samfundi, hef ég líka fundið það
víðfeðmi hugans, sem er ekki minna en
víðátta náttúrunnar, og það getur framar
öðru gert íslendinga að stórþjóð án alls
tillits til fámennis þjóðarinnar.
Þetta margítrekaða fámenni — hvers-
vegna er mönnum það svo ríkt í huga nema
vegna þess að það er uppspretta ákveðins
og eðlilegs stolts yfir því, sem komið hef-
ur verið til leiðar?
Það er allavega ekki sök íslendinga, að
þeir eru ekki fjölmennari. Þeir gera fylli-
lega skyldu sína — einnig á því sviði.
Og eigi að síður hvarflar það stundum
að mér, að ísland sé að drukkna í hámenn
ingu (þó ég viti að það fari smámsaman að
rísa aftur), hámenningu sem hefur að fylgi
fiski lágmarksgagnrýni. Ég er stundum og
vonandi að ástæðulausu áhyggjufullur yfir
því, að þessi hámenningardýrkun skyggi á
aðra þætti menningarlífsins, sem eru alveg
jafnmikilvægir fyrir hinn almenna velfarnað.
Hvaða stöðu hafa til dæmis knattspyrnu-
félögin í menningarsamhenginu, þ. e. a. s.
líkamsmenningin? Hvað er gert til að fá
aukna breidd, ekki aðeins í málaralistina,
heldur einnig í líkamsræktina? Hvernig er
frábær vinna skósmiðanna okkar metin í
menningarsamhenginu? Við skulum vona,
að hún hafi ekki gleymzt. Eða viðleitni fisk-
salans, sem lætur enga erfiðleika aftra sér
frá að útvega okkur góðan fisk?
Það er mikil list — einnig á íslandi. 4
14