Samvinnan - 01.06.1970, Síða 18

Síffasta stjúrn Rit-
h öfundasa m bands
Islands.
Frá vinstri: Kristínn
Reyr, Einar Bragi,
Jón Oskar, Stefán
Júlíusson og Ingólfur
Kristjánsson.
til neins nema að skemmta fólki. Þegar fólk
kaupir bók, þá má gera ráð fyrir, að a. m. k.
undir niðri sé oftast ráðandi óskin um, að
hún veiti einhvern fróðleik, miðli þekkingu,
opni nýjar sýnir, kveiki hugmyndir, veki
skilning á vandamálum líðandi stundar, eða
a. m. k. opni nýja fegurðarheima, þegar
ekki vill annað til. Skemmtun og dægra-
styttingu er svo víða að fá í þjóðfélagi okk-
ar tíma, að rithöfundurinn á ekki að þurfa
að eyða tíma sínum i verkefni af því tagi,
enda meira en vafasamt, að bókmenntun-
um sé nokkur greiði gerður með því, að
rithöfundar fari að keppa við skemmtikrafta
á almennum sölumarkaði.
Það er því óhemjú mikilvægt, að sérhver
rithöfundur geri sér vel ljóst, hvaða hlut-
verki hann óskar eftir að gegna í samfélagi
sínu og hvaða boðskap hann telur sig hafa
fram að færa við það. Jafnframt þarf hann
að gera það vandlega upp við sig, hvernig
heppilegast sé að koma honum á framfæri,
því að vilji rithöfundur fá hljómgrunn, er
það frumnauðsyn, að hann íhugi það vand-
lega, hvaða mögúleikar séu á því, að fólk
veiti verkum hans viðtöku. í því efni þurfa
skáldlegur innblástur og raunsæ hyggindi
að geta farið saman, og er þetta grundvall-
aratriði, því að skrifi rithöfundur bækur,
sem enginn vill lesa, verður starf hans aldrei
annað en innantóm markleysa, unnin í til-
gangsleysi.
Nú má vitaskuld segja, að hér sé ekki um
annað en alkunn sannindi að ræða, sem
hverjum rithöfundi hljóti að vera ljós. Ekki
er þó fullvíst, að svo sé, og víst er a. m. k.,
að þessi sjónarmið eru ekki sérlega áber-
andi í ályktunum rithöfundaþingsins. Á það
var bent i þeim umræðum, sem urðu í sam
bandi við þingið, að eftir þeim bókum að
dæma, sem hér koma út árlega, verður ekki
séð, að ungir höfundar eigi í umtalsverðum
erfiðleikum með að fá verk sín gefin út,
hafi þeir á annað borð eitthvað til brunns
að bera. Svipað virðist og eiga við um eldri
og reyndari höfunda, ef miðað er við það,
sem flotið hefur með hér í bókaflóðinu und-
anfarin ár, en hængurinn virðist sem sagt
vera sá, að þessi verk seljist ekki nema í svo
takmörkuðum upplögum, að lítið sé eftir til
að borga höfundunum, þegar útgáfukostn-
aðurinn hefur verið greiddur. Þennan vanda
hyggjast rithöfundar leysa með því að mun-
urinn verði jafnaður sem mest af almanna-
fé, en ekki með því að auka gæði bóka
sinna, þannig að fleiri langi til að eignast
þær. Það er e. t. v. ástæða til að undirstrika,
að hér er ekki verið að kasta fram sleggju
dómi — á rithöfundaþinginu kom það ekki
fram, að menn létu sér detta í hug, að í
þessu efni væri nokkru ábótavant, og gæða-
staðall íslenzkra nútímabókmennta var þar
einfaldlega ekki tekinn til umræðu.
Af framansögðu verður því ekki annað séð
en að meginþorra íslenzkra rithöfunda hafi
mistekizt það frumhlutverk sitt að ná til
nægilega stórs hóps lesenda. Á hinn bóginn
er bókaútgáfa það fjölbreytt og bóksala það
mikil hér á landi, að um mögulegan áhuga
jafnvel vandfýsinna lesenda þarf ekki að
efast. Hár hlýtur því eitthvað að vera bogið
við sjálfar bókmenntirnar, og þótt ekki verði
hér lagt út á þær hálu brautir að gefa rit-
höfundum forskriftir um það, hvernig þeir
eigi að skrifa bækur sínar, þá er eigi að
síður ekki úr vegi að drepa á nokkur atriði,
sem vekja athygli, þegar reynt er að fá
yfirlit um þau skáldverk, sem komið hafa
fram hérlendis síðustu árin. Er þar þó vita-
skuld ekki um neina kerfisbundna rannsókn
að ræða.
Eitt hið fyrsta, sem þá vekur athygli, er
yrkisefnafátæktin, sem sýnist vægast sagt
vera ein af höfuðmeinsemdum samtímabók-
menntanna. Hvað skyldi t. d. vera búið að
skrifa margar sögur og yrkja mörg ljóð um
saknaðarblönduð viðhorf hins aðflutta borg-
arbúa til horfinnar sveitar? Ekki er ólíklegt,
að það reyndist vera dálaglegur fjöldi, ef
öllu væri til skila haldið. Svipað á við efni
eins og kreppuárin, styrjaldarárin síðari,
hernámið, Bretavinnuna, spillinguna í kjöl-
far styrjaldarinnar og skyndilega auðlegð
þjóðarinnar á þeim árum og síðan dvöl varn-
arliðsins í Keflavík og samskipti þjóðarinn-
ar við það. Nú allra síðustu árin virðist ál-
verksmiðjan í Straumsvík ásamt spurning-
unni um afstöðu íslendinga til erlends fjár-
magns vera að komast á dagskrá. Vissulega
er það sízt af öllu lastandi, að rithöfundar
fáist við yrkisefni úr samtíma sínum, en á
hinn bóginn gefur að skilja, að þegar fleiri
en einn höfundur fæst við sama efnið með
svipuðum efnistökum, þá kemur að því, að
það verður þvælt og gefur litla möguleika
á sjálfstæðri túlkun.
Hið sama gildir vitaskuld einnig, ef höf-
undur fjallar um efni, sem verið hefur ofar-
lega á baugi í almennum umræðum manna
á meðal, að ekki sé talað um það, ef stjórn-
málamenn eru búnir að ræða um það og
Einar Bragi setur rithöfundaþingið í Norrœna húsinu 24- okt. 1969.
Kristinn Einarsson:
ÞANKAR UM ALÞÝÐUMENNINGU
Fólk sem lifir í fortiðinni, viðurkennir ekki staðreyndir fyrren tugum ára eftirað þær komu
fram og þá um seinan, því nýjar staðreyndir hafa rutt þeim úr vegi. Þjóð sem státar af
því að vera bókmenntaþjóð en er bara bókaþjóð. Pappírsþjóð. Þjóð sem ennþá heldur að
abstraktmálverk sé klessumálverk og atómljóð samasem leir. Elektrónísk tónlist einsog
vélsmiðjugnýr.
íslendingar.
Maður með konu og börn í hundraðfermetra blakkaríbúð, á veggnum Þingvallamynd
eftir Matthías og í hillunum Islendingasögurnar og Halldór Laxness í rykföllnu skinn-
bandi. Samband við nútíð heimsins og menningu í gegnum Morgunblaðið. Er smáborgari
skammaryrði eða safnorð um íslendinga eða hvorttveggja.
Menningin sem sagan hundrað árum síðar eignar þjóðinni allri hvílir á peningum áhuga
og snobbi eins prósents af þjóðinni. Síðan hvenær. í barnaskóla lærði maður um út-
breiddan og ódrepandi bókmenntaáhuga íslendinga, ástæðuna fyrir geymd Islendinga-
sagna um aldur, andstæðuna við önnur þjóðfélög, þarsem aðeins lítill minnihluti heldur
uppi bókmenntunum. Ó heilaga arfsögn. Þjóðrembingur í sautjándajúnístll þarsem menn
snúa sig úr hálsliðnum tilað líta aftur yfir farinn veg og eru andlega dauðir um það leyti
sem þeir koma að nútíðinni. Framtíðarsýnin spegluð í freðnum ýsuaugum. Jón Sigurðs-
son lifi, húrra.
Um hvað hafa eftirkomendurnir að skrifa ef allir sitja við að falsa fortiðina. Verður þá
sagan ekki einsog rúllandi tunna sem orðið hefur til úr engu. Hve mörg prósent íslend-
inga lifa í nútíðinni, hve mörg prósent íslendinga eru til.
18