Samvinnan - 01.10.1970, Blaðsíða 12

Verkalýðshreyfing og kjara-
barátta eru meðal þeirra um-
ræðuefna sem efst eru á
baugi hérlendis á ári hverju — bæði þegar kjaradeilur eru f aðsigi og
meðan verkföll standa yfir — enda eru fá vandamál afdrifaríkari fyrir
þjóðarheildina og hvern einstakan þjóðfélagsþegn en úrslit kjarabarátt-
unnar: spurningin um það hvernig skipta beri kökunni milli hinna ýmsu
stétta og starfshópa í þjóðfélaginu. Um það verður varla deilt, að henni
er mjög misskipt, launamisrétti er furðulega mikið í ekki fjölmennara
eða auðugra þjóðfélagi, og fátt bendir til þess, að þar verði gerð bragar-
bót f bráðina.
Menn eru visast almennt sammála um, að langvinn verkföll séu mikið
böl hverju þjóðfélagi — þau eru á góðum vegi með að verða árvisst
þjóðarböl á íslandi. Þessi óáran á sér samt ofureðlilegar orsakir, sem
menn virðast einkennilega gjarnir á að láta sér yfirsjást. Verðbólgan, sem
hrjáð hefur íslenzkt þjóðfélag í rúman aldarfjórðung, hefur verið svo
stórtæk og hömlulaus, að hún hefur á skömmum tfma eytt öllum þeim
kjarabótum, sem fengust með samningum eftir lengri eða skemmri kjara-
deilur. Það er til dæmis verðugt íhugunarefni, að kaupgjald á fslandi
hefur orðið hæst árið 1947 og aldrei síðan náð sama stigi.
Engum heilvita manni kemur væntanlega til hugar, að skæðar kjara-
deilur og langvinn verkföll séu látin viðgangast ár eftir ár nema einhver
hafi beinan hag af þeim. Hér er ekki um að ræða blint náttúrulögmál
og þaðanafsfður guðlega tyftunaraðferð. Sá hlutur er hinsvegar alveg
öruggur, að ekki hagnast launamenn á verkföllum: þeir eru lengi að vinna
upp vinnutapið aukþess sem kjarabæturnar eru á skömmum tfma af
þeim teknar í hækkuðu verðlagi. Samt halda launamenn áfram að berjast
að því er virðist vonlausri baráttu, einfaldlega vegna þess að án linnu-
lausrar varnarbaráttu mundi íslenzkt launafólk smámsaman þokast niðrá
stig þrælalýðs.
En hver er það þá sem hagnast á þeim vítahring verðbólgu og verk-
falla, sem er að sliga fslenzkt atvinnulíf og þjóðfélagskerfi? Það mál er
einfalt, þó furðufáir kæri sig um að horfast í augu við staðreyndirnar:
Verðbólgan stafar ekki af verkföllum og kjarabótum, heldur þvingar hún
launafólk til verkfalla og baráttu fyrir kjarabótum. Hinsvegar hagnast
tilteknir aðilar í þjóðfélaginu á óðaverðbólgunni, semsé braskararnir,
„athafnamennirnir", spámenn „hins frjálsa framtaks", sem í orði kveðnu
eiga og reka stór eða smá fyrirtæki, en hafa meginhluta fjármagnsins að
láni úr bönkum og öðrum lánastofnunum sem ráðstafa sameiginlegum
fjármunum þjóðarinnar. I raunverulegum auðvaldsríkjum, þar sem fjár-
magnið er f eigu einstakra burgeisa, fjölskyldna eða ætta, láta þessir
aðilar það helzt alls ekki viðgangast að verðbólgan fari framúr 3—4%
á ári, svo að arður af peningaeign fari ekki niðurfyrir 6—7%. Hérlendis
er verðbólgan hinsvegar að meðaltali 12% árlega, en hæstu bankavextir
10%, þannig að f rauninni tapa þeir sem eiga handbært fé en ekki fast-
eignir, á sama tfma og hinir græða sem fengið hafa fé að láni. Þetta er
mergurinn málsins um íslenzka efnahagskerfið. Að þessu leyti einsog
á mörgum sviðum öðrum er hér rekinn „sósíalismi andskotans", einsog
Halldór Laxness hefur komizt að orði um íslenzka hagkerfið.
Nýjasta dæmið um þetta furðulega kerfi birtist f skuttogarakaupunum
á dögunum, sem Morgunblaðið taldi mikið fagnaðarefni, þar sem tilkoma
hinna nýju skipa mundi „efla atvinnurekstur í höndum einstaklinganna
sjálfra". Við kaup hinna nýju togara leggur ríkisstjórnin fram 80% af
andvirðinu sem lánsfé. Þarvið bætist, að úr ríkissjóði verða lagðar fram
upphæðir, sem nema 7,5% af byggingarkostnaði skipanna, og síðan er
gert ráð fyrir, að sveitarfélagið, þar sem skipin verða gerð út, leggi á
sama hátt fram 7,5% af andvirði togaranna. Þau 15% sem lögð eru
fram af rfki og sveitarfélagi verða vaxtalaus og ekki endurkræf fyrr en
öll lán hafa verið greidd af skipunum, f fyrsta lagi eftir 18 ár. Eftir
þessa fjáröflun vantar einungis 5% af andvirði skipanna, og það leggja
„eigendurnir" fram. Þess fjár afla þeir væntanlega með því að fara f
banka og fá lán af sparifé almennings. Þetta er dæmigerð mynd af hinu
annálaða íslenzka einkaframtaki, sem hvergi mun þekkjast annarsstaðar
á byggðu bóli, og þessi mynd er bakgrunnur óðaverðbólgunnar, sem
leiðir af sér gengisfellingu og stórfellda lækkun skulda á fárra ára fresti.
Þeir sem blæða fyrir slíka ævintýramennsku eru íslenzkir launamenn og
að sjálfsögðu atvinnuvegirnir sjálfir, en um það kæra lukkuriddarar hins
„frjálsa framtaks" sig kollótta, heldur klifa látlaust á því, að þörf sé á
meira lánsfé til að reka „einkafyrirtækin".
Það er staðreynd, sem ekki verður horft framhjá, að meginhlutinn af
veltufé atvinnureksturs og álitlegur hluti stofnfjár atvinnufyrirtækja er
eign ríkisbanka, opinberra sjóða, verkalýðssamtaka og almennings i
landinu. En þessu fé er að mestu ráðstafað af þeim fámenna hópi, sem
stjórnar íslenzku atvinnulífi í krafti pólitískrar aðstöðu í þjóðfélaginu.
Þetta séríslenzka ástand stafar meðal annars af því, að öfugt við önnur
Norðurlönd, Bretland og jafnvel Vestur-Þýzkaland og Bandarfkin hefur
Islandi löngum verið stjórnað í andstöðu við hagsmuni verkalýðsins, en
með hagsmuni fjáraflamanna fyrir augum. Stjórn landsins hefur með öðr-
um orðum að langmestu leyti verið andfélagsleg, miðazt við einkaþarfir
gróðamanna og pólitískra gæðinga, sem láta ríkið og skattborgarana
greiða taprekstur sinn, en hirða sjálfir gróðann þegar vel gengur. Þessi
þróun á vitaskuld meðal annars rætur að rekja til sundraðrar verkalýðs-
hreyfingar, sem er orðin svo áttavillt, að nokkur meðal fjölmennustu
verkalýðsfélaga landsins lúta stjórn Sjálfstæðisflokksins, sem er að öllu
leyti mótaður af atvinnurekendum og gróðamönnum (ásamt skósveinum
þeirra, lögfræðingunum) og lýtur stjórn þeirra í einu og öllu, þó kallaður
sé „flokkur allra stétta". Ég held ég megi fullyrða, að hvergi f lýðræðis-
ríkjum heims þekkist það, að fhaldsflokkur eignastéttanna eigi ftök (
verkalýðshreyfingunni.
Verkalýðshreyfingin er ekki einungis sundruð og áttavillt f pólitlsku
tilliti, heldur er hún einnig vegna pólitfsku sundrungarinnar máttlítil á
flestum sviðum öðrum. Þannig hafa heildarsamtök verkalýðsins, Alþýðu-
samband íslands, næsta fátæklegu hlutverki að gegna og lítið sem ekkert
vald til að móta heildarstefnu í kaupgjalds- og kjaramálum, en það veikir
að sjálfsögðu taflstöðuna gagnvart atvinnurekendum, sem að jafnaði
standa saman einsog einn maður. Þessi skortur á heildarstefnu og
ábyrgri forustu Alþýðusambandsins hefur f för með sér handahófslegar
baráttuaðferðir, seinagang og skriffinnsku, sem forðast mætti með sam-
virkari, myndugri og atkvæðameiri miðstjórn. Það er til dæmis stór-
furðulegt, svo einungis sé nefnt eitt dæmi, að heildarsamtök verkalýðs-
ins skuli ekki fyrir löngu vera búin að gera samkomulag við samvinnu-
hreyfinguna, svipað og gert hefur verið á öðrum Norðurlöndum. Það
mundi fortakslaust verða eitt öflugasta vopnið í höndum verkalýðshreyf-
ingarinnar f viðureign hennar við atvinnurekendur. En hér sem svo víða
annarsstaðar er það flokkspólitísk skammsýni og persónulegir duttlungar
sem sitja í fyrirrúmi fyrir raunverulegum hagsmunum vinnandi stétta f
landinu. Það er alveg óhætt að slá þvf föstu, að í þjóðfélagi einsog við
búum við á íslandi, þar sem ríki, sveitarfélög og samvinnufélög eiga um
þriðjung af framleiðslufjármunum þjóðarinnar og bændur annan þriðjung,
hlýtur eina viðhlltandi leiðin til lausnar efnahagsvandans að vera fólgin f
sem allra nánustu samstarfi verkalýðshreyfingar og samvinnuhreyfingar
og sem allra rfkustum áhrifum þessara hreyfinga beggja f senn á alla
stjórn bæði atvinnumála og þjóðmála.
s-a-m