Samvinnan - 01.10.1970, Blaðsíða 45

Eysteinn Sigurðsson:
GRÍMUR THOMSEN
Fyrri hluti
Fyrir margra hluta sakir er nítjánda öldÍD
ein hin merkasta í sögu íslendinga. Hún
rann upp yfir tæplega 50 þúsund hræður,
sem á nútímamælikvarða hírðust nánast í
eymd og volæði, drógu fram lífið af fátæk-
legum kotbúskap og skorti flest til að geta
lifað mannsæmandi lífi. Á hinn bóginn hef-
ur þjóðin sennilega aldrei eignazt jafn
marga afreksmenn á nokkru skeiði sögu
sinnar og á þessu. Hugsjónir voru vaktar og
hafnar á loft af hverjum leiðtoganum á eftir
öðrum, og auk mikilhæfra stjórnmálafor-
ingja, sem komu þarna fram á sjónarsviðið,
eignaðist þjóðin myndarlegan flokk af ágæt-
um skáldum, sem hvöttu hana og eggjuðu
til að rísa upp og hrista af sér klafann.
Blómaskeið ljóðagerðarinnar á 19. öld er
að flestu leyti eitt forvitnilegasta tímabilið í
íslenzkri bókmenntasögu, og aldrei hafa ver-
ið uppi á jafn skömmum tíma jafn mörg
afburða ljóðskáld hér á landi og þá. Ljóða-
gerð þessara skálda byggðist vitaskuld að
stofni til á gömlum innlendum arfi, sem
þau juku með aðsóttum efnivið, því að fæst
voru þau neinir heimalningar. En höfuð-
einkenni allrar þessarar ljóðagerðar er samt
hvatningin og eldmóðurinn, sem skáldin
boða þjóð sinni. Hver svo sem yrkisefnin
eru að öðru leyti — og þau voru margvís-
leg — þá er grunntónninn að öllum jafnaði
einn og hinn sami: Þau boða þjóðinni
hvatningu, deila á það sem miður fer,
benda henni á eftirbreytnisverð dæmi úr
fortíðinni, opna fegurðarheima til athvarfs,
meðan ný átök eru undirbúin, eða lýsa feg-
urð og gæðum landsins, sem hún býr í.
í þessari skáldasveit voru margir mikil-
hæfir andans menn, sem jafnvel er erfitt
að gera upp á milli nú á dögum, þegar sagan
hefur annars auðveldað okkur skilninginn
á tímabilinu, sem þeir lifðu og störfuðu á.
Einn úr þeirra hópi er Grímur Thomsen,
sem þróun tímans hefur stöðugt leitt betur
og betur í ljós, að hefur átt vafalaust sæti
þar í fremstu röð. Hinn 15. maí í vor var
liðin hálf önnur öld frá fæðingu hans, og
er það tilefni þess, að hans er hér að
nokkru minnzt að þessu sinni.
ED
Grímur fæddist að Bessastöðum hinn 15.
maí 1820, sonur hjónanna Þorgríms Tómas-
sonar skólaráðsmanns þar og Ingibjargar
Jónsdóttur, systur Gríms amtmanns. Var
hann einkasonur og heimilið allvel efnað,
og eru það taldar ástæður þess, að honum
hefur frá upphafi verið ætlað að hljóta betri
undirbúning undir lífið en ungir menn hlutu
þá almennt. Hann var settur í einkaskóla til
hins hæfasta manns, Árna Helgasonar í
Görðum, þaðan sem hann lauk stúdentsprófi
aðeins 17 ára að aldri. Auk þess er að því
Grímur Thomsen árið 18hl.
gætandi, að Bessastaðaskóli var á þessum
tíma helzta menntasetur landsins, með
afburðamenn eins og Sveinbjörn Egilsson,
Hallgrím Scheving og Björn Gunnlaugsson
í kennaraliði, svo að í æsku hefur Grímur
getað ausið ótæpt af helztu menntabrunn-
um, sem þá var kostur á í landinu. Er og
vitað, að þegar á fjórtánda ári hefur hann
verið farinn að læra þýzku og frönsku, sem
gefur vísbendingu um, hvert umhverfið
beindi honum.
Árið 1837 sigldi hann síðan til náms við
Kaupmannahafnarháskóla, betur búinn að
farareyri en þá tíðkaðist um unga íslenzka
námsmenn. Með því hefst síðan óróasamasta
skeiðið í ævi hans. Ætlunin hafði verið, að
hann læsi lög, sem þá var vísasti vegurinn
til embættisframa, en úr því varð ekki,
heldur sökkti hann sér niður í bókmenntir
og fagurfræði. Jafnframt hélt hann sig rík-
mannlega, varð foreldrum sínum þungur
fjárhagslegur baggi, auk þess sem stefnu-
leysi hans í námi olli þeim vitaskuld þung-
um áhyggjum. Er góða heimild um það að
finna í bréfum móður hans til Gríms bróður
síns frá þessum tíma, sem út hafa verið
43