Samvinnan - 01.10.1970, Blaðsíða 60

bæinn voru þeir orðnir svo margir, að allar
tilgátur voru út í loftið. Kannski voru það fjöru-
tíu þúsundir, kannski hundraðogfimmtíu þús-
undir. Hann hafði aldrei áður séð neitt' þessu
líkt. Þetta var einsog draumur, draumur um
frelsi, þátttöku, vald og réttlæti. Einsog hita-
sóttardraumur: hann gekk og gekk, og svitinn
rann niður andlit hans, sólin var beint upp-
yfir, hvað erum við margir? hugsaði hann
aftur og aftur, hvað erum við margir?
Hvað er ég að gera hérna?
Alltíeinu var hann kominn útá gangstétt-
ina og horfði á, meðan gangan hélt áfram.
Alltíeinu var hann ekki í göngunni, heldur utan
hennar, einsog áhorfandi. Alltíeinu fann hann
að hann hljóp til 'hliðar við hana, einsog blaða-
maður eða útvarpsfréttamaður. Göturnar
nægðu ekki lengur, mönnum var þrýst upp á
gangstéttarnar, og þegar gangan kom upp á
gangstétt'ina gerði hún innrás á svæðið hans,
áhorfendasvæðið. Breiður, svartur, tillitslaus,
lifandi flóki af mönnum, sem réðust inná hans
svæði, kannski tuttugu hlið við hlið, þeir
flæddu áfram á gangstéttum, hliðargötum, al-
staðar, einsog syndaflóð í hreina, hvíta bæn-
um, Jackson.
Að síðustu stóð hann kjur. Það var ekki
hitinn eða þreytan, ekki heldur þorsi'inn, því
alstaðar meðfram göngunni höfðu verið gjaf-
mildar hendur. Það var bara, að hann var
loksins kominn útúr þvögunni. Kenndin frá
því kvöldinu áður var horfin fyrir fullt og allt,
og hann fann bæði til eftirsjár og léttis. Hann
gekk rólega og kærulaus í átt að markinu,
ráðhúsinu í Jackson með stórar grasflatir og
trjáraðir og sjónvarpstökuvélar. Hann settist
yzt' í grasið og horfði á. Rétt hjá honum stóð
hópur af hvítum æsingamönnum, þeir æptu
og öskruðu allan tímann meðan gangan flæddi
inn, og brátt heyrði hann ekki lengur til þeirra,
þótt hann heyrði í þeim. Umhverfis torgið
stóðu þjóðvarðliðar. Þeir hljóta að hafa verið
um þúsund, þeir voru með byssur og hjálma
og stóðu með eins metra millibili umhverfis
torgið. Sagt var, að þeir ættu að vernda göngu-
menn fyrir utanaðkomandi árásum, en þeir
sneru byssusl'ingjunum inn að hópnum. Þeir
virtust rólegir, þar sem þeir voru svona margir
og voru vopnaðir. Hérna, inní miðjum hringn-
um, meðal þessara kannski sextíuþúsund sam-
anþjöppuðu mótmælenda, hafði gífurlegri reiði
verið þjappað saman, og ef hleypt yrði af einu
byssuskoti spryngi allt samstundis: það var
auðskilið. En þannig fór það ekki.
Hann reyndi að komast að því, hvað það
eiginlega var, sem nú var lokið fyrir honum, en
hann gat það ekki. Þetta hlaut að hafa gerzt
þarna niðurfrá, undir sólinni, sem lýsti beint
niður, hlaut að hafa gerzt meðan hann stóð
kjur og hafði uppgöivað að hann hafði eigin-
lega allan tfmann staðið kjur og horft á. Hann
hafði vitað þetta innst inni: Siðgæðiskennd
hans var væmin, og hann valdi alltaf auð-
veldustu leiðina: leikinn í stað aðgerðanna,
tilfinninguna í stað staðreyndanna. Á allri sinni
pólitísku ævi hafði hann dreymt um aðgerðir,
sjálfsagðar og þýðingarmiklar aðgerðir. Og
alla sína pólitísku ævi hafði hann leitað þess,
sem gæti orðið honum einskonar fjarvistar-
sönnun, veitt honum ró og öryggi.
Þetta var ágæt kröfuganga. Hún myndi friða
hann að minnsta kosti næstu tvö ár.
Þeir voru að taia á meðan. Hann sat mestan
part kjur, sat hreyfingarlaus, sá hvernig fund-
inum lauk og fjöldinn leystist upp og torgið
tæmdist og varðliðarnir voru leystir af verð-
inum og hurfu. Það síðasta sem hvarf voru
sjónvarpst'ökuvélarnar. Þær voru teknar niður
og bornar til bílanna, leiðslurnar gerðar upp,
og bílarnir hurfu og einhverjir byrjuðu að taka
niður pallinn þar sem hljóðnemarnir höfðu
verið. Þetta með sjónvarpið er dálítið merki-
legt, hugsaði hann. Hvernig vinna þeir úr efn-
inu? Hvernig verður sagt frá aðgerðunum?
Hvaða rök verða notuð? Hvernig hefjast mót-
mælaaðgerðir? Hvernig eru þær skipulagðar?
Hvernig lítur mekanisminn bakvið pólitískar
aðgerðir út?
Að geta legið í legvatni og séð mekanism-
ann samtímis, hugsaði hann. Að vera þátt-
takandi og taka þó eftir staðreyndunum. Að
yfirvinna ekki tilfinningar sínar, heldur þekk-
ingarleysi sitt.
Nú var komið að kvöldi, hann sá sólina
ekki lengur og bráðum myndi dimma. Hann
gekk eftir götunum, sem nú voru næstum
mannlausar, fólkið hafði horfið einsog það
hefði verið töfrað burt. Alstaðar voru auglýs-
ingar, „Gerið Jackson að hreinum bæ“ og
ruslakörfur við. Þetta var einsog í Svíþjóð.
Hann gekk heim á hótelið, pakkaði niður og
fór. Hann vissi ekki, hvað skyldi gera. Hann
settist á gangstétt uppvið húsvegg og sat' þar,
þangað til lögreglubíll kom að, og þeir spurðu,
hvern fjandann hann væri að gera þarna. Þá
stóð hann upp og hélt áfram. Við og við þutu
opnir sportbílar framhjá, hlaðnir hvítu æsku-
fólki, þeir veifuðu sambandsrikjafánanum,
Suðurríkjafánanum, og æptu siguróp, ef þeir
sáu svertingja. Á morgun var aftur þeirra dag-
ur, þeir myndu örugglega hefna sín. í dag
höfðu þeir snúið sér undan, meðan tilfinning-
arnar fengu útrás. Nú var útrásinni lokið, negr-
arnir skriðnir inn í holurnar sínar aftur, og
þeir frjálslyndu farnir heim t'il draumaríkjanna
í norðri. Á morgun var beimurinn aftur á þeirra
valdi. Rökkrið var volgt og fallegt, hann var á
ferð í kyrrlátum bæ, þögnin var einsog eftir
mikið slys, hann hafði aldrei heyrt annað eins.
Hann reyndi að hugsa skýrt, eða að minnsta
kosti að hugsa eitthvað, en það gekk illa. Að
síðustu gekk hann í átt til umferðarmiðstöðv-
arinnar, hún var það eina sem eftir var. Hann
œtlaði til baka. Tennessee, svo New York,
síðan heim.
Hann sat' á bekk fyrir framan stöðina og sá
bílana aka framhjá, en hann var galtómur í
höfðinu. Kannski er ég þreyttur, hugsaði hann
silalega. En það eru ekki vonbrigðin. Ég hef
ekki svikið neinn. Ég er einsog ég var áður.
Ég er bara þreyttur. Ég er búinn að ganga
lengi. Það var heitt.
Þegar hann hafði drukkið þrjú glös af þess-
um hreina, mjúka vökva, sem kallaður er viský,
urðu iíkamarnir fyrir framan hann greinilegri
og andlit þeirra harðari og áþreifanlegri. Þeir
höfðu hætt að rökræða um gönguna, hann
hafði engar röksemdir, og allt sem hann sagði
virtist snúast í sjóðandi siðapredikanir. Og
hann vildi ekki segja það þannig. Hann minnt-
ist annarra mótmæla, sem hann hafði orðið
vitni að, það var í New York fyrir rúmri viku.
Það voru 4 piltar, sem komu niðrí miðbik
Greenwich Village klukkan 5 daglega, reistu
skilti sín og stóðu þarna á gangstéttinni í þrjá
tíma. Þarna voru litlar brenndar brúður, þýð-
ingar á Maó og Hó Tsjí Mín, úrklippur um
stríðið og nokkur plaköt. Þeir komu daglega
í þrjár vikur, eftir nokkrar mínútur safnaðist
fólk í hóp utanum þá og hinar óumflýjanlegu
rökræður hófust. Hann sá þetta allt nokkrum
sinnum og það var alltaf eins. Fyrst rökræður,
svo smáfusk, hótanir um að berja á fjórmenn-
ingunum, einu sinni var einn þeirra sleginn
niður, svo kom lögreglan, rökræður, yfirheyrsl-
ur, útbýting dreifimiða, rökræður, lögreglan
aftur, um áttaleytið tóku þeir saman og fóru
heim.
Hann stóð oft og horfði á og hann hugsaði:
Ég hef eiginlega aldrei öfundað neina eins
mikið og þessa hérna. Viðkvæmnin hefur ör-
ugglega verið barin úr þeim á fyrstu þrem,
fjórum vikunum, og nú er aðeins eftir ólýsan-
leg hlutlægni. Hér stilla þeir sér upp og eru
kallaðir geðveik rauð svín, og menn hæðast
að þeim og gefa þeim á kjaftinn, og svo fara
þeir heim og telja saman, hvað þeir hafa
dreift mörgum blöðum.
Og þó, hvernig gat hann verið alveg viss
um að þeir hefðu meiri áhuga á staðreyndum
en eigin tilfinningum? Af því þarasta.
Og nú átti að þorða hérna í Oak Ridge og
síðan rabba um annað og svo ætlaði hann
heim: til hvers? Hvaða vandamála? Hvar átti
hann að byrja? Hvar átti hann að byrja að
greiða úr flækjunni? Ingrid kom út úr eldhús-
inu með diska á bakka, hún var sænsk á svo
umkomulausan hátt að hann varð ráðþrota:
guð minn góður, hugsaði hann, ég er líklega
svona líka, álíka umkomulaus, en þó klæddur
þunnri slikju af eilítið meiri hæfni og greini-
legri móralisma. En hvar átti hann að skera?
í hvaða kýli? Hann var búinn að skera svo
lengi í sín eigin ikýli, að sársaukinn var horf-
inn og nautnin komin. Og nú?
Það átti að borða úti á veröndinni. Hann
gekk úf að handriðinu og horfði út í myrkrið.
Þessi fjandans hiti, hugsaði hann. Hann gerir
mig sljóan og óvissan og ég segi tóma vit-
leysu. Hann stóð kjur og starði beint út í þrúg-
andi myrkrið. Að baki honum blossaði logi,
hann heyrði snarkið af kjötinu þegar það
steiktist, brátt var allt tilbúið. Nú átti að borða
og rabba vinalega saman, og smám saman,
þegar dagarnir liðu, myndi hann gleyma þessu
öllu, örin hverfa og hann öðlast að nýju öryggi
sitt og tiltrú. Hann myndi fremur telja þessa
villu sína áhugaverða en ógnvekjandi, og hvað
eftir annað myndi hann draga úr þýðingu
hennar með því að skilgreina hana. Hann var
strax byrjaður: „Til er innsæi, sem er aðeins
sjálfsmeðaumkun og sinnuleysi“, hugsaði
hann, þetta var góð kennisetning, frábær.
„Sinnuleysi sem hefst með of einstaklings-
bundnu viðnámi hræðslu og utanveltu-
stefnu ..Þetta var jafnvel betra, þótt utan-
veltustefna væri nokkuð þungskilið orð.
Samt' vissi hann, að kennisetningarnar gætu
aldrei til fulls eytt þeirri mynd, sem lá dýpst
í reynslu hans, og sem eftilvill myndi breyta
honum sem pólitískri veru. Eldurinn að baki
honum blossaði og brann, þögnin var djúp og
þrúgandi, manneskja kom að baki honum og
stillti sér upp hjá honum og handriðinu og
horfði úti myrkrið.
Hann stóð kjur og var hættur að skilgreina
og hélt dauðahaldi í kenndina, sem nú myndi
aldrei yfirgefa hann framar.
Tíu dögum síðar var hann kominn heim.
Hann byrjaði á bókasafni, plægði gegnum að-
aldrætti sögunnar og sat svo fastur. Sérhver
rannsókn á sér upphafspunkt; þetta er einn
þeirra. Einskonar upphaf að rannsókninni á
Balta-framsalinu. 4
58