Samvinnan - 01.10.1970, Blaðsíða 41

tager), en á dönsku eru þau vafalaust
þýdd úr þýzku (Arbeitgeber — Lohnemp-
fánger). Mér er ekki kunnugt um hver
hefur annazt þessar þýðingar, hvorki á
dönsku né íslenzku, en þykir ekki ósenni-
legt að þær séu annaðhvort gerðar í
hugsunarleysi eða af mönnum með borg-
aralega heimsskoðun, nema hvorttveggja
sé. Mér er heldur ekki kunnugt um aldur
þýzku orðanna Arbeitgeber — Lohnemp-
Orðið launþegi merkir: sá sem þiggur
laun (af öðrum). Orðið segir ekkert um,
fyrir hvað hann þiggur laun, eða hvort
hann þiggi laun fyrir nokkuð yfirleitt, því
þó laun séu oftast greidd fyrir vinnu, þá
finnast þess ófá dæmi að menn hafi
þegið laun fyrir enga vinnu, og ekki síður
fyrir annarra vinnu en sjálfra sin. Þeir
bara þiggja. Og af hverju þiggja menn
af öðrum? Hvortsem þágan er skilyrðum
deyja. Hann neyðist til að selja þá einu
vöru sem hann í rauninni á, vinnuaf)
sitt, til að lifa — sem getur merkt hvort-
tveggja, að draga fram lífið og lifa því
efnalega (og bara efnalega) velferðarlífi
sem nokkur hluti manna lifir á Vestur-
löndum. Hann neyðist til að selja vinnu-
afl sitt vegna þess að það er ekki hann
sem á framleiðslutækin, heldur atvinnu-
rekendur.
fánger (sem litið er notað í nútíma-
þýzku), en margt bendir til að þau séu
frá fyrri helmingi síðustu aldar. Smiðir
þeirra (eða smiður) hafa vafalítið verið
borgarar. Þarmeð er ekki sagt að þau
þurfi eingöngu að vera ómeðvitað af-
sprengi borgaralegrar heimsskoðunar;
þau geta líka verið meðvituð tilraun til
veruleikafölsunar í þágu þessarar stéttar,
því einsog sýnt skal frammá hér á eftir,
þá er rökréttari hugsun til en sú sem
liggur á bakvið þessi orð.
Orðinu vinnuveitandi er ætlað að
merkja: einstaklingur, fyrirtæki eða
stofnun sem ræður til sin fólk til að
vinna fyrir sig ákveðin verk gegn ákveðn-
um launum. Orðinu launþegi er ætlað að
merkja: einstaklingur sem ræður sig hjá
öðrum einstaklingi, fyrirtæki eða stofn-
un til að vinna fyrir þau ákveðin verk
gegn ákveðnum launum. Þetta er þeim
ætlað að merkja. En þetta merkja þau
sjaldnast, einfaldlega vegna þess að við
höfum hvorki tima né nennu til að skil-
greina þau í hvert skipti sem við tökum
okkur þau í munn. Þau merkja oftast það
sem lesa má útúr samsetningu þeirra.
Orðið vinnuveitandi merkir: sá sem
veitir (öðrum) vinnu. Orðið segir ekkert
urn, i hvaða tilgangi hann veitir vinnu.
Heldur ekki með hvaða skilyrðum hann
geri það. Hann bara veitir, gefur. Og af
hverju veita menn öðrum og gefa? Ef
enginn eigingjarn tilgangur liggur að
baki veitingunni, ef hún er heldur engum
skilyrðum bundin, þá veita menn annað-
hvort af góðmennsku eða náð og misk-
unn. Orðið vinnuveitandi felur því í sér,
að sá sem veitir vinnu, geri það af gæzku
^jartans.
bundin eða ekki, hvortsem menn þiggja
laun fyrir vinnu eða ekki, þá þiggja
menn einfaldlega af því þeir eru þurf-
andi. Orðið launþegi felur því í sér, að
sá sem þiggur laun, geri það að þurfal-
ingshætti, en ekki vegna þess að hann
sé þess umkominn að launa „veitingu“
með „veitingu“.
Setjum nú þessi tvö orð hvort gegn
öðru, vinnuveitandi — launþegi. Annars-
vegar er sá sem veitir, án skilyrða; hins-
vegar sá sem þiggur, jafnvel án þess að
láta nokkuð í staðinn. Annarsvegar sá
aflögufæri, hinsvegar sá þurfandi. Ann-
arsvegar gæzkan, hinsvegar sá sem á sitt
undir gæzku annarra. Annarsvegar sá
gerandi, hinsvegar sá þolandi.
Það er augljós munur á skilgreiningar-
merkingu þessara orða og þeirri merk-
ingu sem lesa má útúr samsetningu
þeirra. Þessar merkingar stangast á
vegna þess að önnur er fölsk og hin
ófölsk eða ekki eins fölsk. Ég fullyrði að
það sé sú seinni sem er fölsk eða falsk-
ari, og orðin vinnuveitandi — launþegi
því ónothæf. í staðinn skulum við nota
orðin atvinnurekandi — launamaður.
(Þessi orð eru enganveginn nógu góð, en
við þau verður að notast á meðan ekki
eru til önnur betri. Sumir hafa notað
orðin vinnukaupandi — vinnusali, en þau
eru ekki allskostar rétt hugsuð: menn
selja ekki vinnu sína, heldur vinnuafl.
Og vinnuaflskaupandi — vinnuaflssali
eru því miður alltof stirð.)
En hversvegna eru orðin vinnuveitandi
— launþegi fölsk og ónothæf?
Allur þorri manna á ekki um það að
velja að vinna eða vinna ekki. Fjöldinn
á aðeins um það að velja að vinna eða
Launamaðurinn leitar á náðir atvinnu-
rekandans með vöru sina, atvinnurek-
andinn leitar á náðir launamannsins með
þau verk sem hann vill láta vinna fyrir
sig. Þeir gera með sér launasamning.
Þessi samningur er samningur um kaup
og sölu. Atvinnurekandinn kaupir vinnu-
afl launamannsins, launamaðurinn selur
vinnuafl sitt. Atvinnurekandinn veitir
ekki neitt, nema tækifæri til að gera
við sig launasamning, en það gerir launa-
maðurinn líka. Á sama hátt þiggur
launamaðurinn ekki neitt sem atvinnu-
rekandinn þiggur ekki lika. Og það er
langt því frá, að atvinnurekandinn veiti
launamanninum eitthvað af gæzku
hjartans. Hann kaupir vinnuafl hans til
að hagnast á þvi sjálfur. Hann kaupir
það til að geta selt það aftur, í formi
þeirrar vöru sem launamaðurinn hefur
framleitt, á hærra verði en hann keypti
það.
Hvortsem við segjum, að launamaður-
inn gefi atvinnurekandanum hluta af
réttmætum launum sínum, eða að at-
vinnurekandinn ræni launamanninn
hluta af réttmætum launum hans, er það
augljóst, að ef annarhvor þessara aðila
þiggur eitthvað af hinum, þá er það at-
vinnurekandinn, „vinnuveitandinn“, og ef
annarhvor þessara aðila veitir hinum
eitthvað, þá er það launamaðurinn,
„launþeginn“. Orðin vinnuveitandi —
launþegi leyna því ekki aðeins ákveðnum
og mikilvægum raunveruleika, þau falsa
hann beint og óbeint. Og eru þessvegna
ónothæf.
IV.
Raunveruleikafölsun þessara orða er
pólitísk. Hún er ómeðvitað afsprengi
39