Samvinnan - 01.10.1970, Blaðsíða 59

sofnaði strax. Undir eins kom gamli ofsækj-
andinn frá bernskuárunum inni drauminn,
maðurinn með fuglshausinn, en nú bar hann
engin boð og grét' ekki yfir honum og gaf
engin merki, bara leið framhjá einsog í myrkri,
einsog í draumi. Þegar hann vaknaði var kom-
ið miðnætti og myrkur, og hann lá lengi vak-
andi og reyndi að framkalla kenndina frá
kvöldinu áður, og hann hugsaði: svona er það
alltaf: óslitinn eltingaleikur við sekúndur,
klukkutíma, kenndir; móðursjúkt völundarhús.
Það gekk ekki. Hann opnaði sjónvarpið og
þar var auglýsingamynd um sápulög og síðan
mynd um innrás blóðsuganna. Hann sveið
í augun, en gat ekki sofnað. Hann vissi, að
hann var kominn mjög nálægt þýðingarmikilli
uppgötvun. Hann gæti náð henni, ef hann
bara reyndi ekki að kreista hana fram. Á
morgun var síðasti dagur göngunnar. Kannski
næðist hún þar, á morgun. Meðan hann beið
eftir þessari uppgötvun og rökréttu innlifun,
sem átti að bæta fyrir allt, slökkti hann Ijósið
í herberginu, skrúfaði niður talið í sjónvarpinu,
starði á hvítleitan flekkóttan skerminn og
sofnaði.
Sérhver rannsókn á sér upphafspunkt. Þetta
er tilraun til þess að lýsa einum slíkum: punkti
sem er kennd eða vendipunktur kenndarinnar.
Hér er kenndin. Vendipunkturinn er mjög nærri.
Klukkan 10 um morguninn vissi hann ekki
ennþá hvar gangan var. Hún átti að vera á
leiðinni inní Jackson, en göturnar voru marg-
ar og krókótfar í norðurhverfunum. Gangan
virtist hafa vikið af leið, og enginn af þeim,
sem hann spurði, vissi neitt. Hann fann hóp,
sem virtist vera á leiðinni úteftir, þeir biðu við
biðskýli framan við stórt sjúkrahús á leið út
á sléttuna, og ekkert gerðist. Við og við sveim-
aði þyrla yfir þeim. Það var sjónvarpsstöðin
sem fylgdist með atburðunum úr loffi: sjálfur
fylgdist hann með frá hlið. Hann reyndi að
reikna út hvar gangan væri með þvl að gaum-
gœfa flugstefnu og sveigjur þyrlunnar, en það
gekk illa. Hann beið, klukkustund leið, það
var 102 stiga hiti á Fahrenheit. Svo komu þrír
bílar og stönzuðu. Einn þeirra var rúta frá
þriðja tug aldarinnar, grámáluð og í þann
veginn að gliðna sundur, með rauðan kross
málaðan á hliðina. Þetta var einsog ( spænsku
borgarastyrjöldinni. Hann gekk fram og spurð-
ist fyrir. Sjúkrabíllinn var frá göngunni, hann
var á leið til aðalhópsins. Hann fékk að fljóta
með.
Hann setfist fyrir aftan ökumanninn, hann
var bullsveittur, kunni ekki muninn á Celsíus
og Fahrenheit, en það var heitt. Eftir stundar-
korn kom læknastúdent frá Washington og
settist við hliðina á honum. Það voru ekki
skemmtilegar fréttir, sem hann sagði, en hann
virtist mjög hluflaus, og frásögn hans varð
undarlega hversdagsleg. Svo óku þeir — nei,
ef til vill ekki hversdagsleg, en væmnislaus —
svo óku þeir. Bilstjórinn var ungur negri um
tvítugt, hann ók hratt og kæruleysislega, en
þetta var ekki i fyrsta skipti, sem hann snerti
á stýri. Inní úthverfin, lág hús og fleira fólk
og umfram allt fleiri lögreglumenn, fleiri hvitir
lögreglumenn. Þeir stóðu æ þéttar. Þeir komu
að götuhorni, voru stöðvaðir. Nú voru þeir á
gönguleiðinni, það var augljóst, rétt á undan
göngunni. Löggan sem stöðvaði þá stóð á
miðjum veginum. Lokað! hrópaði hún, farðu
til fjandans, bakkaðu og snautaðu burtu! Bíl-
stjórinn reyndi f nokkrar sekúndur að útskýra,
með höfuðið útum hliðargluggann, að hann
hefði leyfi til að aka sjúkrabílnum með göng-
unni, en löggan sagði á kjarngóðu máli, að
hún gæfi andskotann i öll leyfi, jafnvel þótt
þau væru frá jólasveininum sjálfum. Gjöra svo
vel að fara og það strax. Hundruð manna
höfðu safnazt utanum bílinn, flestir hvítir; þeir
hlustuðu á umræðurnar einsog um hanaat
væri að ræða, og þegar jólasveinninn kom í
spilið hlógu allir. Hér sætu þeir örugglega
fastir og það lengi, ef þeim tækist ekki að
snúa við.
Löggan leit glaðhlakkalega I kringum sig.
Hér var hún meðal vina.
Það getur verið, að sjúkrabíllinn hafi ein-
hverntíma, kannski á þriðja tug aldarinnar,
haft fljótvirkan og öruggan bakkgír, en ekki
nú. Það urraði og ýldi í skiptingunni, svo hélt
bílstjórinn, að hann hefði fundið gírinn, sleppti
kúplingunni varlega, og bíllinn rykktist áfram,
hálfan metra eða svo og snarstanzaði aftur.
Löggan brá við leiftursnöggt: stökk upp á
brettið, beindi skammbyssunni að glugganum
og æpti hátt og greinilega:
— Afturábak, helvítis fíflið þitt! Bakkaðu,
sagði ég!
Hláturóveðrið úti óx. Og hann, þarna inní
bílnum, hann sem í gær lá í legvatninu og
var þátttakandi, hann var nú ennþá einu sinni
kominn hinumegin við vegginn. Það var eitt-
hvað að gerast með honum, hann vissi bara
ekki vel hvað það var. Honum fannst allir
horfa á sig, þeir horfðu á hann, allir þeir hvítu,
rétt einsog hann væri svikari við kynstofn
þeirra. Þeir sáu að hann var eini hviti maður-
inn í bílnum, og þeir vissu hvað það merkti,
og ef þeir hefðu vitað að hann var sænskur,
hefði það verið ennþá verra. Þá hefðu þeir
örugglega vitað, að hann var hinumegin veggj-
arins. Hann sat grafkjur og sá bílstjórann
svitna hájfan metra frá sér, svo lækir runnu
niður hnakkann, og hann sá byssuna gegnt
bflstjóranum, en hann var ekki hræddur við
hana, bara við hláturinn.
Það hlýtur að vera til önnur leið, hugsaði
hann. Hér er mér kastað til og frá af tveimur
kenndum. Það hlýtur að vera til önnur leið,
hlutlægari. Það hlýtur að vera.
Svo fann bílstjórinn bakkgírinn, rétt þegar
hann hafði beðið þá að fara út og ýta, hann
fann bakkgírinn, og honum létti skyndilega svo
honum lá við gráti. Bíllinn rann afturábak, þeir
losnuðu. Þeir komust inn I hliðargötu, beygðu
og siðan áfram.
— Þetta var sveimér byssubráður skratti,
sagði bílstjórinn hugsandi, einsog við sjálf-
an sig.
Skömmu seinna mættu þeir göngunni. Það
sem eitt sinn var hundrað, hundraðogfimmtíu
manns voru nú fimm þúsundir. Á næstu fimm
tímum myndi það nálgast fjörutíu þúsundir.
Stundarkorn var allt stopp. Svo hófst hreyf-
ingin aftur, rólega.
Nú var klukkan tólf. Sólin var beint uppyfir,
hitinn lá sem járnhönd yfir bænum, hann gekk
með þeim. Eftir því sem gangan hreyfðist, létti
honum. Þeir gengu fimm og fimm saman.
Fremst fór vörubíll, sem hann hélt fyrst að
væri aðsetur foringjanna, en seinna kom í Ijós,
að það var blaðamannabfllinn. Þeir áttu nú
fimm kílómetra eftir, svo vœri göngunni lokið.
Hún hafði staðið í mánuð, hafði hafizt með
morði Merediths, og nú átti henni að Ijúka.
Þetta var síðasta hetjusumar friðsamlegrar
sambúðar, ennþá komu þeir frjálslyndu að
norðan og rithöfundar frá Evrópu til að leggja
áherzlu á hollustu sína; þetta var fyrsta sumar
Black Power-hreyfingarinnar, þeir sáust hér
og þar í göngunni, hrópandi sitt Black Power,
án þess að kæra sig um augnagoturnar. Áður
hafði hann bara lesið um þá í sænskum blöð-
um og áleit að þeir væru geggjaðir og hættu-
legir, reyndi að líta framhjá þeim.
Ég er þátttakandi í friðargöngu, hugsaði
hann. Göngunni gegn óttanum. Þessir vitleys-
ingar ætfu ekki að fá að vera með. Hann
strauk hendinni yfir ennið.
Og svo gengu þeir. Þetta var einsog draum-
ur, hugsaði hann, glampandi óráð. Hann fann
meir en sá, hvernig gangan óx og óx og smá-
straumar af fólki runnu innúr hliðargötum og
gangstéttum og húsum. Að síðustu gengu þeir
tíu hlið við hlið, þétt hver við annan í óstöðv-
andi straumi, einsog þrýstingurinn hefði yfir-
bugað allar hindranir og engar tálmanir
dygðu lengur. Fljót, sjór. Hann leitaði fram
á bóginn, allt' til fremsta hluta göngunnar,
gekk meðfram henni og inn aftur, einsog hann
væri að leita að stað sem hæfði honum, stað
þar sem hann gæti og mætti ganga. Hann
fann hvernig stemmningin óx og svall í göng-
unni, hvernig æsingamennirnir urðu fleiri, hróp-
in uxu, deilurnar urðu fleiri og harðari, Black
Power-hrópin fleiri, hvernig fjöldinn bylgjaðist,
og hvernig hann óx og varð ráðandi, og hvern-
ig þeir hvítu við gangstéttarbrúnirnar urðu
færri og færri, þar til þeir hurfu næstum. Þá
urðu árekstrarnir færri, stemmningin betri, öll
mót’staða virtist dvína.
Ég get verið alveg öruggur í dag, hugsaði
hann. í dag er allt gott. Þeir hafa engan mögu-
leika í dag.
Þeir sungu. Hann hafði heyrt þetta allt áður,
á plötu f herberginu sínu eða í sænska sjón-
varpinu, en ekki sungið það. Þetta var ekki
öruggt og ekki eins hreint, þetta var rykkjótt
og hart, og söngurinn var truflaður hvað eftir
annað af hrópunum Black Power, Black Power.
Hann hafði alltaf ímyndað sér þetta sem eins-
kortar sálmasöng, allir með tárin í augunum
syngjandi sálminn til frelsisins, en það var
ekki þannig. Ekki mýkt og ekki öryggi, heldur
frekja, vonblekking, hæðni, örvænting.
— Komið með, hrópuðu þeir út til hliðanna.
Komið með, þið þurfið ekki að vera hrædd!
Komið með, hræddu svínin ykkar, standið ekki
þarna og glápið, þið haldið vinnunni, þótt þið
gangið með! Og þeir komu, fleiri og fleiri,
þúsundir og aftur þúsundir, og það síðasta
sem sást af blaðamanna- og sjónvarpsbílnum
var að hann st'óð fastur á krossgötum og
komst ekki áfram og myndi ekki komast áfram.
En hundrað metrum fjær lá gönguleiðin yfir
járnbrautarteina, og þegar göngubroddurinn
var kominn yfir sporið, kom einmana lest á
hægri ferð, og skyndilega stönzuðu allir eins-
og þeir héldu að lestin myndi aka yfir þá alla
og einsog þeir væru að vonast eftir árekstrin-
um, úr þvi að allt hafði hingað til gengið að
óskum. Hálfri mfnútu síðar var lestin þakin
fólki, sem sýndist hafa kastað sér yfir óvin,
enda þótl' hún hefði stanzað í tæka tíð og
ekkert væri lengur að óttast. Þeir voru einsog
maurar, hann stóð kjur og sá hvernig árekstr-
arnir hófust og mögnuðust og dvlnuðu og
hættu; horfði á með áhuga: hvað stjórnar
svona deilum? hvernig hefjast þær? Þetta stóð
i fimm mínútur, þá var lest'in aflúsuð af fólki
og allir héldu áfram.
Og þeir gengu. Þegar þeir komu innf mið-
57