Samvinnan - 01.10.1970, Blaðsíða 39

Saint-Simon.
félög sem eftirtaldir aðilar eða stéttir
hafa staðið að: verkamenn, láglauna-
menn í hópi embættismanna, handiðnað-
armenn og bændur.
Eftir verkefnum má skipta samvinnu-
félögum veraldar i 8 eða 9 flokka. Þeir
eru þessir:
1) Neytendafélög sem eru bæði flest og
fjölmennust og hafa raunverulega
markað stefnuna.
2) Lánafélög sem kalla mætti einu
nafni tryggingasamvinnufélög, en
það er næststærsti flokkurinn.
3) Landbúnaðarsamvinnufélög sem eru
sérstæð að þvi leyti að þau eru
blönduð og í eðli sinu skipt milli
fjögurra verkefna: framleiðslu,
samkaupa, sölu og lánastarfsemi.
4) Útgerðarsamvinnufélög sem átt hafa
sín gróskuskeið og sín samdráttar-
skeið, en hafa fremur færzt í auk-
ana á seinni árum.
5) Byggingarsamvinnufélög sem mjög
hafa látið að sér kveða á síðari tím-
um.
6) Samvinnufélög handiðnaðarmanna
sem um margt hefur svipað til land-
búnaðarsamvinnufélaga.
7) Samvinnufélög til verksmiðjurekstr-
ar og önnur hrein framleiðendafé-
lög.
8) Samvinnufélög á sviði samgöngu-
mála er hafa sem verkefni rekstur
bifreiða, benzín- og olíusölu.
9) Samvinnufélög er hafa á hendi hinn
ólíkasta rekstur, venjulega eitt verk-
efni, svo sem sjúkrasamlög, skóla,
vegagerð, samyrkju, vélanotkun í
landbúnaði og annað af slíku tagi.
En hversu mörg og ólík sem verkefni
samvinnufélaganna hafa verið og sund-
urgreining þeirra hið sama, þá hefur eitt
verið þeim öllum sameiginlegt. Við hlið
sjálfs samvinnurekstrarins hefur ævin-
lega komið fræðslu-, félags- og menning-
arþátturinn, vegna þess einfaldlega að
öll þessi félög hafa öðrum þræði verið til
þess stofnuð og starfrækt að hafa áhrif
á sjálfa þróun samfélagsins, marka henni
stefnu í samræmi við félagslegar og
menningarlegar forsendur. Og raunveru-
lega hefur það verið svo, að líf og þróttur
hvers einstaks samvinnufélags og þá ekki
síður heildarsamtaka þeirra hefur í því
birzt fyrst og fremst, hversu vakandi hef-
ur verið vitund félagsmannanna og for-
ystunnar á þessum sviðum. Gróskuskeið-
in hafa alltaf verið undirbúin með félags-
legri og menningarlegri sókn, sem skapað
hefur meðal alþýðu manna meðvitund
um hlutverk samvinnufélaganna, tilgang
þeirra og raunverulegan ávinning af til-
veru þeirra og eflingu. Það er ekki til-
gangur samvinnufélaga í sjálfu sér að
verða auðug félög og fyrirferðarmikil.
Það er tilgangur þeirra að bæta afkomu
félagsmanna sinna og gera aðstöðu þeirra
í samfélaginu betri, eða kannski bæri að
segja einfaldlega: Að bæta samfélagið,
auka félagsþroskann og skerpa blik með-
vitundarinnar.
IV.
Ég hef þegar varið löngu máli til þess
að horfa aftur og meta liðinn tíma og
framlag hans. Ég sný mér þá næst að því
að gera grein fyrir hinum breyttu að-
stæðum, sem augljósar eru í veröldinni og
samvinnuhreyfingin hlýtur að þurfa að
taka mið af og bregðast við.
Við lifum nú i breyttum heimi, sé horft
aftur til upphafs samvinnuhreyfingar-
innar og mótunar hennar á 19. öld og
Charles Fourier.
reyndar þótt ekki væri horft lengra aftur
en til síðari heimsstyrjaldar.
Sú er breytingin stærst og mest, að
heiminum má nú skipta i þrjár heildir,
þar sem mismunandi efnahagskerfi ríkja
eða a. m. k. mismunandi efnahagsað-
stæður.
Ein þessara heilda eru velferðarþjóð-
félög Vesturlanda, sem kenna sig sérstak-
lega við lýðræði. Þar er hagkerfið með
þeim hætti að um blandaðan rekstur er
að ræða. Með þrennum hætti getur hann
verið: opinber rekstur, samvinnurekstur
og loks einkarekstur.
Önnur heildin eru sameignarþjóðfélög
sósíalismans, hin kommúnistísku lönd,
Robert Owen.
þar sem efnahagslífið einkennist af opin-
berum rekstri.
Þriðja heildin eru svo þróunarlöndin
eða hin vanþróuðu riki, þar sem hagkerf-
in eru i mótun og margvislegir erfiðleikar
steðja að.
En innan hinna þriggja heilda er líka
um breytingar að ræða. í vestrænum
þjóðfélögum eru þessar augljósastar:
Fyrst er tilfærslan á fólki úr sveitum í
þéttbýli borga og bæja.
Önnur er hin nýju samgöngutæki, sem
breytt hafa hugmyndum manna um fjar-
lægð og skapað aukna möguleika sam-
skipta.
Þriðja er bætt efnahagsafkoma i flest-
um ríkjum Vesturlanda.
Fjórða er eftirspurnin eftir annars
konar þjónustu en áður vegna vaxandi
frístunda, en þessa hefur meira gætt í
öðium löndum vestrænum en á íslandi.
Fimmta er vaxandi atvinnuöryggi, þar
sem krafan hefur víðast hvar verið sú,
að næg vinna væri öllum tryggð í þjóð-
félögum Vesturlanda.
Sjötta er hinar miklu tæknibreytingar
i framleiðsluháttum með vaxandi sjálf-
virkni.
Og loks hið sjöunda, sem felst i aukn-
um ríkisafskiptum af efnahagsmálum og
félagsmálum.
Allar þessar breytingar hafa á einn eða
annan veg haft áhrif á samvinnusamtök-
in, stöðu þeirra í þjóðfélögum Vestur-
landa. Hafa þær breytingar bæði snert
sjálfan reksturinn og einnig félags- og
menningarþáttinn. Hins síðarnefnda hef-
ur einkum á Vesturlöndum gætt í sam-
bandi við þrjár af fyrrgreindum sjö
breytingum.
f fyrsta lagi hefur atvinnuöryggið orð-
ið stórt atriði i félagsþætti samvinnu-
samtakanna og i beinum tengslum við
það vaxandi óskir og kröfur um atvinnu-
lýðræði, sem margir líta nú á sem stærsta
verkefni samvinnusamtakanna og verka-
lýðssamtakanna á sviði félagsmála.
í öðru lagi hefur félagsþátturinn beinzt
að ríkisafskiptum og lagasetningu þess
efnis, að reynt væri að koma i veg fyrir að
37