Samvinnan - 01.10.1970, Blaðsíða 50

Teilcning af skceruliða og dr.
Salazar i áróðursbceklingi frá
FRELIMO.
viðleitni sinni til að sannfæra Vesturlandabúa um að frelsis-
hreyfingarnar séu framvarðarsveitir kommúnismans — eða eins-
og Salazar komst að orði í meiriháttar ræðu i nóvember 1967:
„Suður-Afríka er eina örugga tryggingin og eini samherji vest-
rænna stefnumiða í Afríku.“ f nýársboðskap sínum á liðnu ári
lýsti Vorster, forsætisráðherra Suður-Afríku, yfir því, að löndin
í sunnanverðri Afríku væru „meiriháttar þáttur í baráttunni við
kommúnismann í þessari heimsálfu."
Ekki eru miklar líkur til þess, að nokkur hinna stærri þjóð-
frelsishreyfinga muni láta Kína eða Rússland segja sér fyrir
verkum. f engri álfu hefur kommúnisminn fengið daufari undir-
tektir en í Afríku. Hreyfing einsog FRELIMO, þjóðfrelsishreyfing-
in í Mózambik, kann að fá — og fær reyndar örugglega — mjög
verulega hjálp frá löndunum austan járntjalds, en hún er ekki
kommúnískari en til dæmis ríkisstjórnin i Zambíu. Þróunarverk-
efni FRELIMO-hreyfingarinnar hafa einnig fengið aðstoð frá
Ford-stofnuninni í Bandaríkjunum, svo dæmi sé nefnt, og olli
það miklu fjaðrafoki í Lissabon.
Hinsvegar leikur enginn vafi á þvi, að eftir því sem stríðsað-
gerðir magnast án þess að færa stríðsaðila feti nær endanlegum
sigri, munu æ stærri hópar manna taka þátt í kynþáttaátökunum
í sunnanverðri Afríku. Það er þegar hálfopinbert leyndarmál, að
hernaðarsamstarf á sér nú stað í verulegum mæli milli ríkjanna
þriggja sem mynda Hvíta möndulinn. Vorster forsætisráðherra
hefur lýst stolti sínu yfir því, að sonur hans er að berjast við
skæruliða í Norður-Ródesíu.
Suður-Afríka veitir bæði Ródesíu og Portúgal hernaðaraðstoð
— í seinna tilvikinu bæði í Mózambik og Angóla. f Lissabon er
því neitað, að til sé „Þríveldaráð“, þar sem rædd séu sameigin-
leg hernaðarmál Hvíta möndulsins, en The Times í Lundúnum
hefur staðhæft að þetta ráð sé starfandi. Verið er að byggja
geysistóran flugvöll fyrir þotur á Caprivi-svæðinu í norðaustan-
verðri Suðvestur-Afríku, og bendir sú framkvæmd óneitanlega
til þess, að Suður-Afríka sé heldur betur að búa sig undir vænt-
anleg átök.
í fvrra tilkynnti utanríkisráðherra Suður-Afríku, Pieter Botha,
að Suður-Afríka væri að auka vopnaframleiðslu sína í því skyni
að gera landið sjálfu sér nægt í framleiðslu hergagna handa fót-
gönguliðum. Jafnframt hefur landið hafið sjálfstæða framleiðslu
á napalm-sprengjum, og er að undirbúa eigin framleiðslu á flug-
vélum með hjáln franskra og ítalskra sérfræðinga. f desember
1968 gat Suður-Afríka gert fyrstu tilraunir sínar með lítil, fjar-
stýrð flugskeyti. í júní í fyrra heimsótti sendinefnd frá Suður-
Afríku undir forustu Botha utanríkisráðherra Frakkland, sem er
stærsti vopnasalinn til Suður-Afríku, og samdi um stórauknar
vonnasölur.
Fyrir nokkrum árum lenti Kanada í diplómatískum útistöðum
við Vestur-Þýzkaland, vegna þess að Bonn-stiórnin, sem þá var
í höndum Kristilegra demókrata, seldi mikinn fjölda af þotum
til Po’-túgals. Þessar flugvélar, sem voru mjög vel fallnar til bar-
áttu gegn skæruliðum, höfðu upphaflega verið seldar Vestur-
Þ’óðverium af Kanadamönnum gegn bví skýlausa skilyrði, að
bær yrðu ekki seldar til ríkja sem ættu í nýlendustyrjöldum,
em'og t. d. Portúgals.
Að undanskildu Kanada (Danmörk og Noregur hafa ekki opin-
berlega sömu stefnu, en fvlgja henni í revnd), virðast aðildarríki
Atl snt'-h afsbandalagsins á báðum áttum um. hvaða afstöðu beri
að taka th harmleiksins, sem nú er í UDPsiglingu í sunnanverðri
Afríku. Bandaríkin og Bretland eru nólitískt óráðin, en efna-
hagslega nátengd Hvíta möndlinum. Bandaríkin eru til dæmis
stór kaunandi að kaffi frá Angóla, sem tryggir Portúgal árlegar
tekjur í hörðum gjaldeyri sem nema rúmum 100 milljónum doll-
ara. Bandarískir olíuhringar mega búast við gífurlegum tekjum
af nýfundnum olíulindum undan strönd Cabinda-nýlendunnar
fyrir norðan Angóla. Bandaríkin og ýmis önnur NATO-ríki, eink-
anlega Frakkland og Vestur-Þýzkaland, selja Portúgölum vopnin
sem þeir beita í nýlendustyrjöldum sínum.
í Suður-Afríku einni nemur fjárfesting bandarískra einkafyrir-
tækja yfir 750 milljónum dollara. Danskt fyrirtæki hefur fjár-
fest 43,5 milljónir dollara i vinnslu geysimikils magns af járn-
málmi nálægt Cassinga í Angóla — í samvinnu við þýzka fyrir-
tækið Krupp, sem lagt hefur enn meira fé í verkefnið. Svíþjóð
er í hópi allmargra Evrópuríkja sem taka þátt i að reisa tröll-
aukið orkuver við Cabora-Bassa á Zambesi-fljótinu i Mózambik.
Þetta verður stærsta orkuver í Afríku — með talsvert meiri orku-
framleiðslu en Asúan-stíflan — og mun veita raforku til Mózam-
bik, Ródesíu og sérstaklega til suður-afrísku iðnaðarsvæðanna í
J óhannesarbor g.
Portúgölsk blöð hafa þegar getið þess, að sænsk fyrirtæki hafi
selt herbíla til hersveita sem eiga í bardögum við skæruliða.
Jafnvel Holland, sem yfirleitt er talið meðal friðsamra ríkja,
tekur þátt í kapphlaupinu um að selja Suður-Afríku vopn. Japan
kemur einnig mjög við sögu í þessu sambandi og er orðinn svo
mikilvægur viðskiptaaðili bæði i Suður-Afríku og Ródesíu, að
japanskir kaupsýslumenn, sem heimsækja þessi lönd, eru opin-
berlega flokkaðir „Evrópumenn" (þ. e. „hvítir") í þjóðfélögum
sem annars halda dauðahaldi í apartheid-stefnuna, strangan
aðskilnað hvítra manna og þeldökkra.
Pókerinn sem nú er spilaður af vestrænum ríkjum um vinninga
í sunnanverðri Afríku, sem reikna má í milljörðum dollara, hefur
hlotið verðugt minnismerki í hafnbanni Breta á hafnarborgina
Beira í Mózambik, sem enn er haldið uppi. Með þessu hafnbanni
hyggst brezka stjórnin sanna vilja sinn til að framfylgja þeim
refsiaðgerðum sem Sameinuðu þjóðirnar fyrirskipuðu í því skyni
að koma Ródesíu á kné með því að taka fyrir olíuflutninga til
landsins. En það er ekkert hafnbann á Lourenco Marques, sem
ræður yfir einni stærstu olíuhreinsunarstöð í Afríku. Frá Lour-
enco Marques er beint járnbrautarsamband við tvær helztu borg-
ir Ródesíu, Bulawayo og Salisbury.
Innan landamæra Hvíta möndulsins búa nú 35 milljónir
manna. Af þeim eru 85,2% með dökkan litarhátt. Enn sem komið
er hefur hvíti minnihlutinn töglin og hagldirnar. En hvað gerist
þegar einhver eftirtalinna atburða á sér stað: þegar núverandi
stiórn í Lissabon líður undir lok; þegar Víetnam-styrjöldinni
lýkur; þegar til valda kemst í Bandaríkjunum forseti sem hafnar
nýlendustefnu Portúgals, einsog Kennedy forseti gerði; þegar
ríkin í Afríku eru komin á hærra þróunarstig og eru orðin öfl-
ugri; þegar bandarískir blökkumenn fara að berjast af alefli
fyrir málstað bræðra sinna í Afríku, einsog Martin Luther King
var farinn að boða begar árið 1964? Alþjóðleg samábyrgð var eitt
sinn forréttindi konunga; seinna varð hún forréttindi vinnandi
stétta; einsog stendur er hún forréttindi stúdenta. Margt bendir
til bess að innan tíðar verði alþjóðleg samábyrgð forréttindi
blökkumanna í Norður-Ameríku, Suður-Ameríku, Mið-Ameríku,
Evrópu og Afríku.
En við erum komin nokkur ár fram í tímann. Ástandið einsog
það er nú virðist vera meira en nógu alvarlegt. Fjögur ríki í
Afríku eiga nú beina hlutdeild í baráttunni gegn Hvíta möndl-
inum, semsé Kongó-Brazzaville, Kongó-Kinshasa, Zambía og
Tanzanía. Önnur ríki Afríku — að Malawi frátöldu — hafa tekið
afstöðu með aðild sinni að Einingarsamtökum Afríku. Portú-
galska flugfélagið TAP og South African Airways verða að fljúga
um 2000 kílómetra aukalega til að komast til Evrópu án þess að
fljúga yfir meginland Afríku.
Alsírstjórn hefur boðið þjóðfrelsishreyfingunum tveimur í
Angóla. UPA og MPLA, 10.000 hermenn og 80 smálestir af vopn-
um að bví tilskildu að þær sameinist. Haíle Selassie keisari lýsti
yfir því fyrir tveimur árum, að nú væri ekki nema um einn
kost að velja: valdbeitingu. Kaúnda forseti hefur opinberlega
mælt með því að komið verði á laggirnar varnarbandalagi Mið-
og Austur-Afríku með sameiginlegum herafla til að mæta ógnun
Hvíta möndulsins. „Við erum einsog hjálparvana fólk í barkarbáti
útá Zambesi-fljótinu," segir hann. „Við nálgumst fossbrúnina,
hjálparlaust og án nokkurs möguleika til að hægja ferðina.
Spurningin er: Hver kemur í veg fyrir að við fljótum að feigðar-
ósi?“
Nverere forseti Tanzaníu er gagnorðari: „f rauninni er spurn-
ingln ekki, hvort kynþáttastyrj öld brjótist út, heldur hvenær
hún skellur á.“ 4
48