Samvinnan - 01.10.1970, Blaðsíða 19

nær þeir vilja selja vinnu sína
við því verði, sem vinnukaup-
endur telja sér hagkvæmt þá
og þá stundina. Afnám þess
réttar væri því mannréttinda-
og frelsissvipting, sem miðaði í
átt til ánauðar hliðstæðrar átt-
hagafjötrum eða takmörkun
sjálfsákvörðunarréttar til að
velja eða hafna lífsstarfi og
athafnasviði. Hann er eitt
grundvallarskilyrði fyrir því að
verkamenn, í viðtækari merk-
ingu þess orðs, geti þó innan
þröngra marka talizt frjálsir
menn. Því verður þessi réttur
varinn til síðasta manns með-
an nokkur neisti mannlegrar
reisnar lifir í hugum vinnu-
stéttanna. Hér gildir einu þótt
málum sé hérlendis svo háttað,
að fjölmennar starfsstéttir séu
sviptar verkfallsrétti, sem aft-
ur leiðir til þess óæskilega, að
ekki sé sagt óhæfa fyrirkomu-
lags, að hinir verst settu í þjóð-
félaginu verða nauðugir viljug-
ir að draga á eftir sér í kjara-
legu tilliti nokkur þúsund opin-
bera starfsmenn og álika
marga vísitölubændur. Lítill
vafi leikur mér á því, að þessi
háttur hafi verið upp tekinn
fyrst og fremst í þeim tilgangi
að reyna að gera verkfallsrétt
verkafólks að einskonar grýlu
á það sjálft.
í stað verkfallsréttar bjóða
atvinnurekendur og umboðs-
menn þeirra uppá „hlutlausan
gerðardóm", sem miði úrskurði
sína fyrst og fremst við „af-
komu þjóðarbúsins“ og „gjald-
þol atvinnuveganna". Ekki vil
ég gera litið úr þessum hugtök-
um, en gallar eru þó augljósir
á þessari gjöf Njarðar. í fyrsta
lagi er „hlutlaus gerðardómur“
óhugsandi, ef grannt er skoðað,
m. a. vegna þess að í hlutarins
eðli liggur að slíkur dómur
hlyti að sleppa úr dæmi sinu
því veigamikla hlutverki, sem
sækni verkalýðshreyfingarinn-
ar eftir stærri hlut sínum
gegnir í því að auka hæfni at-
vinnuveganna til að skila þeim,
sem við þá starfa, auknum arði
og þá væntanlega bættum
kjaragrundvelli og „betri af-
komu þjóðarbúsins“.
Með þessu er þó engan veg-
inn sagt, að verkföll séu ætíð
og ævinlega af því góða. Eins
og önnur lýðræðisleg réttindi
leggur verkfallsrétturinn
vandasamar og oft þungar
skyldur á herðar þeirra, sem
hans njóta, og engir eiga
meira undir því að verkfalls-
vopninu sé beitt af ábyrgðar-
tilfinningu upplýstra þjóðfé-
lagsþegna, en ekki af þeirri til-
hneigingu að skoða hann sem
aðstöðurétt til að hrifsa i krafti
valds stærri hlut en þann, sem
með fullum rökum verður rétt-
lættur.
Hugleiðingum um verkfalls-
rétt og þær baráttuaðferðir,
sem honum eru tengdar, mætti
svo ljúka að sinni með því að
líta út fyrir landsteinana og
minnast þess, að hann á alls
staðar fulla samleið og lýtur
sömu örlögum og önnur þjóðfé-
lagsleg réttindi. í einræðisríkj-
um, jafnt í austri sem vestri.
hefur hann verið leiddur á
hinn sama höggstokk og önnur
þau lýðréttindi, sem þorri ís-
lenzku þjóðarinnar setur öllu
ofar, og með þeirri heims-
þekktu afleiðingu, að lífskjör
eru þar margfalt lakari en hér
á landi og í öðrum löndum þar
sem verkalýðssamtök hafa ekki
verið lamin niður og njóta
réttar til að semja um kjör sín
á grundvelli verkfallsréttar.
Reynslan sannar líka, að þessi
réttur er hvati en ekki hemill
á æskilega efnahagsþróun.
Þótt því hafi hér verið slegið
föstu um baráttuaðferðir
byggðar á þeim óaðskiljanlega
hluta okkar lýðræðis og efna-
legrar valddreifingar, sem
samnings- og verkfallsréttur
er, þá er þó alls ekki fullyrt, að
baráttuaðferðir íslenzku verka-
lýðshreyfingarinnar þurfi ekki
mikilla endurbóta við, og skal
hér þó skammt yfir sögu farið
um þau efni. Ég tel vafalaust
að þar megi margt betur fara
og að nauðsyn beri til, ef vel á
að vera, að á allra næstu tím-
um komi til gagngert endur-
mat á stöðu verkalýðshreyfing-
arinnar og starfsháttum henn-
ar, því óefað búum við, sem
risum upp sem ungir og reiðir
menn á fjórða áratug aldar-
innar, að fyrstu gerð, atvinnu-
lausir, sviptir rétti til mennt-
unar, hraktir á einu ömurleg-
asta skeiði samfélags, sem
hafði litla getu og enn minni
vilja til þess að sinna þörfum
okkar eða móta þjóðfélags-
hætti, sem svöruðu ólgandi hug
okkar og hugmyndum um betra
og fegurra mannlíf. Og auð-
vitað hlupum við fegins hugar
i náðarfaðm kommúnismans,
sem allar gátur leysti, upplýsti
okkur um lokað dýrðarríki
sovétkommúnismans, veitti
sterkri athafnaþrá okkar og
stríðshug ótakmarkað svigrúm.
Allur annar ferill var í raun
óhugsandi og jafneðlilegur og
hann væri nú óhugsandi, eftir
að allur heimur veit að „dýrð-
arríkið" er rammger þrælakista
og flest sem kreppukynslóð-
inni var þar boðið uppá hefur
aldrei átt stoð í veruleikanum.
Þrátt fyrir þessa lífsreynslu
kreppukynslóðarinnar stendur
þó eftir, að hún lærði „hand-
verk“ sitt sem forustulið verka-
lýðshreyfingarinnar í ein-
strengingslegum skóla, sem
ólíklegur var til að skila frá
sér „kadrer", sem litu opnum og
fordómalausum huga breyttar
þjóðfélagsaðstæður og gerólíka
heimsmynd við þá, sem við
augum blasti á æskuárum
hennar. En kraft og ódrepandi
seiglu bar hún úr býtum, sem
enzt hefur henni til úrslita-
valda í verkalýðshreyfingunni
fram á þennan dag. Svo ein-
hvers virði var „skóli“ hennar
þrátt fyrir allt. En tregðan
gegn nýjum baráttuháttum
varð sterkur þáttur í fari
hennar, og þess hefur verka-
lýðshreyfingin á margan hátt
goldið og árangur hefðbund-
innar og einfaldrar baráttu
því orðið minni en mörg efni
hafa staðið til. Er þar kannski
fyrst til að taka, að samband
og samstarf verkalýðshreyfing-
arinnar við henni skylda og
hugsjónalega tengda stjórn-
málastarfsemi hefur ýmist
mistekizt með öllu eða verið
vanrækt. Hefur þar skilið í
milli íslenzkra verkalýðssam-
taka og bræðrasamtakanna á
Norðurlöndum, sem eflt hafa
við hlið sér sterka og stóra
stjórnmálaflokka, sem úrslita-
áhrif hafa haft á þjóðfélags-
þróunina og framgang baráttu-
mála þeirra. íslenzk verkalýðs-
hreyfing hefur ekki sinnt að
neinu marki mótun samvinnu-
hreyfingarinnar, sem hún hefði
þó örugglega getað ráðið, ef
hún hefði viljað og hefði skilið
mikilvægi hennar sem baráttu-
tækis. Fræðslumál hreyfingar-
innar hafa algerlega verið van-
rækt og þar með forsendurnar
fyrir hvorutveggja: þeim þjóð-
félagslega skilningi, sem er for-
senda fyrir virku lýðræði og
fullri þátttöku allra félaga
hreyfingarinnar, og einnig og
ekki síður fyrir því að ný kyn-
slóð, sem tekur við öllu starfi
og ábyrgð í forustunni, geti
orðið vanda sínum vaxin og fái
leitt til sigurs þann fjölda mik-
ilvægra baráttumála, sem fram
verða að ganga og enn er að
litlu eða engu sinnt. Og loks
skulu hér svo nefnd fjármál
verkalýðssamtakanna, sem að
vísu eru öll í röð og reglu, en
þar sem viðhorfin mótast enn
í alltof ríkum mæli af örbirgð
kreppuáranna, meðan erlend
bræðrasamtök hafa sum hver
verið svo stórhuga að jafnvel
stærstu auðhringar óttast fjár-
málavald samtakanna.
Og svo aðeins að lokum
þetta: Ekkert gæti glatt mín
gömlu augu meira en það að
nú, ekki einhverntíma í blá-
móðu framtíðarinnar, risu upp
hópar ungra og reiðra stórhuga
æskumanna, sem sæju og
skildu hve stórbrotin verkefni
b:ða þeirra sem arftaka verka-
lýðshreyfingarinnar — og
hefðu enga þolinmæði til að
bíða þess að við kreppukyn-
slóðarmenn treystum þeim til
að taka við og leggja hönd á
þann plóg, sem eftir á að bylta
þjóðfélaginu og knýja það til
þeirrar uppskeru auðs og
menningar, sem okkur sem
orðnir erum miðaldra eða eldri
gat aldrei dreymt um.
Björn Jónsson.
17