Samvinnan - 01.10.1970, Blaðsíða 25

nú ekki nema um tvennt að
velja: Annars vegar að vinna
að þeim breytingum á efna-
hagslífinu sem siðkapítalism-
inn krefst, hins vegar að
taka afdráttarlausa afstöðu
gegn auðvaldinu. Hið fyrra
hefði í för með sér innlimun
verkalýðssamtakanna og að-
lögun þeirra að auðvaldskerf-
inu, þau settu tryggingar fyrir
stéttafriði á meðan fastafjár-
munir afskrifuðust og endur-
nýjuðust. Hið siðara þýddi það
að barizt væri fyrir breyting-
um á innri byggingu efnahags-
lífsins, svo að fjármálaklíkur
misstu tök sín, en fólkið öðlað-
ist áhrif að því skapi. Samtím-
is þessu yrði að mynda svo
stóran opinberan geira, að
hann réði úrslitum á sviði iðn-
aðar, lánastarfsemi og i sam-
göngurn. En umfram allt yrði
að leggja áherzlu á almanna-
eftirlit hins vinnandi manns.
í hverju fyrirtæki og í þjóðar-
búskapnum i heild sprytti upp
valdamótvægi af hálfu verka-
lýðs, sem myndi fljótlega leiða
til átaka um stjórnmálaleg yf-
irráð í landinu.“
Nýsköpun íslenzkra atvinnu-
vega getur að sjálfsögðu ekki
gerzt eftir neinum algildum
formúlum eða kennisetningum,
en þar verður ótvírætt þörf
fyrir sósíaliskar hugmyndir og
þær hugmyndir um atvinnu-
lýðræði, sem hér hefur verið
vikið að. — Þeir sem vilja taka
þátt i þessum verkefnum
„þurfa ekki aðeins að móta sér
nýja skoðun á þjóðfélaginu,
heldur einnig nýja mannlífs-
sýn“8). — Menn þurfa að
ganga uppréttir.
Heimildir og athugasemdir:
1) Á Alþingi 1984—1935 flutti Ragn-
ar Arnalds, þáverandi þingmað-
ur Alþýðubandalagsins í Norður-
landskjördæmi vestra, í fyrsta
sinn þingsályktunartillögu um at-
vinnulýðræði. Hér er þessi tillaga
ekki gerð sérstaklega að um-
ræðuefni, en þar sem hún hefur
vakið talsverða umræðu um mál-
ið, er hún birt hér, ásamt grein-
argerð, lesendum til fróðleiks.
2) Ronny Ambjörnsson: Herbert
Marcuse, spámaður í stúdenta-
uppreisnum. Réttur 2. tbl. 1970.
s) Notendur fyrirtækja: Neisti, 1.
tbl. 1970.
•4) Edvard Bull: Norsk fagbevegelse.
5) Á fundi Stjórnunarfélags íslands
6. des. 1969 skýrði framkvæmda-
stjóri Vinnuveitendasambands Is-
lands frá því, að atvinnurekend-
ur væru andvígir því að sam-
starfsnefndir hér hefðu víðtæk-
ari áhrif en ráðgefandi tillögu-
rétt.
<>) Ragnar Frisch: Aðild að Efna-
hagsbandalagi Evrópu er óhyggi-
leg og hættuleg. (Fyrirlestur
fluttur hér í júlí 1932. Þýð Björn
Stefánsson).
") Ernest Mandel: Inledning tiU
marxismens ekonomiska teori.
8) Sama og 2),
Gunnar Guttormsson.
1968 (89. löggjafarþing) — 96. mál.
Tillaga til þlngsálykt-
unar um atvinnu-
lýðræði
Flm.: Ragnar Arnalds.
Alþingi ályktar að fela 11 manna nefnd að undirbúa löggjöf um
aukin áhrif verkamanna og annarra launþega á stjórn þeirra fyrir-
tækja, sem þeir starfa hjá. Skal löggjöf þessi vera fyrsti áfanginn í
áætlun til næstu tveggja áratuga um aukið lýðræði í íslenzkum at-
vinnuvegum, og ber sérstaklega að stefna að því í íyrstu lotu að veita
launþegum ríkisfyrirtækja og þá einkum iðnfyrirtækja veruleg bein
áhrif á stjórn þeirra, en starfsmönnum í einkarekstri víðtæk ráðgef-
andi áhrif.
Nefndin skal skipuð af ráðherra, og tilnefna samtök vinnuveitenda
þrjá menn, launþegasamtökin þrjá, þingflokkarnir fjórir tilnefna hver
einn mann, en ráðherra skipar formann nefndarinnar án tilnefningar
Greinargerð.
Þessi tillaga til þingsályktunar miðar að því að skipa 11 manna
nefnd til að undirbúa áætlun til næstu tvegg’a áratuga um aukið lýð-
ræði í íslenzkum atvinnuvegum. Það skal fúslega viðurkennt, að þetta
viðfangsefni er ekki einfalt í framkvæmd. Atvinnulýðræði mun ekki
ná fram að ganga nema á löngum tíma og eftir margvíslegar tilraunir.
En nauðsynlegt er að hefjast þegar handa um undirbúning: koma á
stað viðræðum milli launþega og vinnuveitenda, rannsaka íslenzkar
aðstæður og leita eftir reynslu annarra þjóða.
í tillögunni er ráð fyrir því gert, að stefnt verði að markinu í
nokkrum áföngum og sé athyglinni einkum beint í fyrstu lotu að
fyrirtækjum í eigu ríkisins og þátttöku starfsmanna í stjórn þeirra.
Einnig verði starfsmönnum í einkarekstri veitt aðstaða til að hafa
ráðgefandi áhrif í vissum málaflokkum.
Hr atvinnulýðræði sósíalismi?
Ýmsir, sem kynna sér þessa tillögu, munu ef til vill spyrja: Er hér
ekki verið að ræna vinnuveitendur réttinum til að stjórna eigin
rekstri? Er ekki hér í raun og veru verið að læða sósíalisma inn
um bakdyrnar? Þessu er til að svara, að atvinnulýðræði er tvímæla-
laust eitt skref af mörgum á leiðinni til sósíalismans. Sósíalismi er
lýðræði á öllum sviðum þjóðlífsins, og hér er stefnt í lýðræðisátt á
einu afmörkuðu sviði.
Þessi staðreynd ætti þó tæpast að fæla menn frá þessu sjálfsagða
réttindamáli. Hugsjónir sósíahsmans um jafnan rétt allra manna hafa
síazt inn í hugmyndaheim jafnvel íhaldssömustu flokka. Hvort sem
mönnum líkar það betur eða verr, er það staðreynd, að í krafti rétt-
lætisvitundar hins almenna manns eru sósíalískar hugmyndir í sókn,
jafnt á íslandi sem í afturhaldssömustu ríkjum.
Það er kunnara en frá þurfi að segja, að framfarir í tækni og vís-
indum eru mjög örar á okkar tímum. Hin nýja iðnbylting, sem ein-
kennist af sjálfvirkni og gífurlegri fjöldaframleiðslu, mun bæta lífs-
kjör almennings stórkostlega á komandi árum. Þessi þróun er þó ekki
með öllu hættulaus. í fyrsta lagi má hún ekki hafa í för með sér, að
valdið yfir atvinnurekstrinum safnist á hendur örfárra manna. í öðru
lagi er það staðreynd, að samfara vaxandi sjálfvirkni verða störf
manna einhæfari, andlausari og tilbreytingarsnauðari. Sérstaklega
af þessum ástæðum er það samfélagsleg nauðsyn, að hinn vinnandi
maður verði virkur þátttakandi og stjórnandi á þeim stað, þar sem
hann dvelur næstum þriðjunginn af ævi sinni, en sé ekki aðeins tann-
hjól í hinni tröllvöxnu vélasamstæðu atvinnulífsins.
Þessi tillaga til þingsályktunar hefur því tvíþættan tilgang: annars
vegar að bæta aðstöðu launþega til áhrifa á sérhverjum vinnustað í
atvinnulífi þjóðarinnar — hins vegar að flytja vald og ábyrgð frá
hinum fáu til hinna mörgu.
Krafan um lýðræði.
Krafan um fullkomið lýðræði er krafan um jafnrétti þegnanna á
öllum sviðum þjóðlífsins. Jafnt og þétt hefur þessi krafa náð fram að
ganga á æ fleiri sviðum og í æ fleiri löndum.
Pólitískt lýðræði og lýðræði í félagsmálum eru hvort tveggja kröfur,
sem óðum eru að ná almennri viðurkenningu sem grundvallarréttindi
hvers manns. Er þá átt við prentfrelsi, málfrelsi, félagsfrelsi, almenn-
an kosningarétt, jafnrétti kynjanna o. s. frv.
Jafnrétti í menntamálum er gömul réttlætiskrafa. Er þá átt við
jafna aðstöðu manna í uppeldis- og menntamálum án tillits til upp-
runa eða aðstæðna og jöfn skilyrði til að njóta gæða menningarlífsins.
Krafan um skólalýðræði er nú mjög til umræðu, og hafa stúdentar
þar forystu. Er þess að vænta, að nemendaráð verði sett á stofn í
öllum æðri skólum innan skamms.
Krafan um efnahagslegt lýðræði er tvíþætt: Annars vegar er átt
við, að lífskjör manna og fjárhagsleg afkoma sé sem jöfnust, svo að
allir hafi jafna möguleika til að njóta lífsgæðanna. Hér er því átt við
fjárhagslegt jafnrétti allra manna. Hins vegar er átt við jafna aðstöðu
manna til að hafa áhrif á stjórn efnahagslífsins og þá um leið til að
vinna gegn fjárhagslegu misrétti. Einokun fárra manna á stjórntækj-
um efnahagskerfisins hefur og í för með sér drottnun þeirra yfir at-
vinnulífinu. Efnahagslegt lýðræði er því nátengt atvinnulýðræði.
23