Samvinnan - 01.10.1970, Blaðsíða 33

Samvinnuhreyfingin
sem vinnuveitandi og
samskipti hennar við
verkalýðshreyfinguna
leshringastarfsemi þessara
fjöldasamtaka er þýðingarmik-
ill þáttur lýðræðis í þessum
löndum.
Það væri að bera í bakka-
fullan lækinn að fara að tiunda
hér öll þau verkefnasvið, sem
þessar hreyfingar gætu sam-
einazt um til hagsbóta fyrir
alla alþýðu. Sum þeirra hafa
verið sett fram, m. a. af forseta
ASÍ og forstjóra Sambandsins.
Áður en frekara framhald
verður á tilraunum til aukins
samstarfs, er samt nauðsynlegt
að menn geri upp hug sinn um
það, hvort þeir raunverulega
vilji koma á traustu samstarfi
þessara aðila. Þá má ekki held-
ur halda áfram að etja þessum
hreyfingum saman og skapa þá
tilfinningu hjá fjöldanum, að
um andstæð öfl sé að ræða.
í Noregi gera samtök verka-
lýðs og samvinnumanna með
sér sérstaka kjarasamninga til
þriggja ára i senn. Með þeim
skuldbinda samvinnusamtökin
sig til að greiða hæstu laun,
eins og þau eru á almennum
vinnumarkaði hverju sinni,
enda geri verkalýðsfélögin
aldrei vinnustöðvun hjá sam-
vinnufyrirtækjum. Þetta er
einungis hægt vegna þess að
félagsmenn þessara hreyfinga
skoða þær sem bræðrahreyf-
ingar, er berjist fyrir sameigin-
legum markmiðum eftir ólíkum
leiðum. Ekki aðeins til að bæta
lífskjör fólksins, heldur líka á
breiðara þjóðmálasviði. Þannig
nota launþegar í Noregi sam-
vinnuhreyfinguna lika sem
svipu á aðra atvinnurekendur
i landinu við lausn kjaradeilna.
Einkafyrirtækin vita glöggt, að
hjá samvinnufélögunum verður
ekki vinnustöðvun, þótt til
verkfalla komi.
Þótt slík skipan væri æskileg
hér á landi, verður henni ekki
komið á nema á undan fari
endurmat á stöðu og hlutverki
hreyfinganna, og þær leysi þau
viðfangsefni, sem brenna á al-
menningi. Víðtæk samvinna
þessara hreyfinga er sá þjóð-
málagrunnur, sem félags-
hyggjufólkið í landinu byggir
alhliða framfarasókn sína á.
Við getum ekki til lengdar beð-
ið með þær umbætur, sem hér
þarf að gera á nánast öllum
sviðum þjóðfélagsins. Við verð-
um líka að átta okkur á þvi, að
í heimi efnahagsbandalaga og
auðhringa, sem í vaxandi mæli
munu reyna að ryðjast inn í ís-
lenzkt athafnalif, eru einhuga
samtök fólksins i landinu eina
aflið sem getur hindrað slíka
ásælni og tryggt áframhald-
andi sjálfstæði þjóðarinnar.
Baldur Óskarsson.
Júlíus Valdimarsson:
Tildrög að stofnun Vinnumála-
sambands samvinnufélaganna
og tilgangur þess
Allt fram til ársins 1951 hafði
samvinnuhreyfingin óskipu-
lagsbundin samskipti við
verkalýðshreyfinguna.
Samvinnufélögin sömdu sitt
i hverju lagi við verkalýðsfé-
lögin á hverjum stað. Eftir því
sem árin liðu skapaðist af þess-
um ástæðum misræmi í launa-
málum starfsfólksins milli
hinna einstöku samvinnufélaga
og landshluta. Þetta fyrir-
komulag og misréttið, sem af
þvi leiddi, var bæði samvinnu-
félögunum og starfsfólki þeirra
í óhag og orsakaði margvísleg
vandamál í samskiptum þeirra.
Árið 1951 beitti stjórn Sam-
bands íslenzkra samvinnufé-
laga sér fyrir stofnun samtaka,
er koma skyldu skipulagi á
launamál samvinnufélaganna.
Þann 23. júní sama ár var
Vinnumálasamband samvinnu-
félaganna stofnað. Tilgangur-
inn með stofnun Vinnumála-
sambandsins var meðal annars
sá, að Vinnumálasambandið
kæmi fram fyrir hönd sam-
vinnufélaganna sem samnings-
aðili um kaup og kjör gagnvart
verkalýðsfélögum landsins og
heildarsamtökum þeirra. Enn-
fremur skyldi Vinnumálasam-
bandið vinna að því að sam-
ræma launakjörin hjá sam-
vinnufélögunum og marka
sameiginlega stefnu í launa-
málum samvinnufélaganna.
Stjórn Vinnumálasambands-
ins er skipuð fjórum kaupfé-
lagsstjórum, sínum úr hverjum
landsfjórðungi, en formaður og
varaformaður eru úr hópi
framkvæmdastjóra Sambands
íslenzkra samvinnufélaga.
í Vinnumálasambandið geta
gengið Samband ísl. samvinnu-
félaga og samvinnufélög innan
þess, svo og öll þau félög eða
fyrirtæki sem þessir aðilar eiga
að meirihluta.
Ég mun nú setja fram nokk-
ur þankabrot um samvinnu-
hreyfinguna og verkalýðsmál-
in. Vil ég taka það fram hér í
upphafi, að þau viðhorf, sem í
grein þessari koma fram, eru
mín persónulegu sjónarmið, en
ekki sett fram i nafni neinnar
stofnunar eða samtaka.
Hin tvíþætta staða
Þegar rætt er um stöðu sam-
vinnuhreyfingarinnar sem
vinnuveitanda, kemur fljótt að
vandkvæðum, sem felast í
hinni tvíþættu stöðu hennar:
Jafnframt þvi að vera vinnu-
veitendur eru samvinnufélögin
samtök almennings i landinu
með það markmið að bæta hag
félagsmanna sinna, sem gjarna
eru jafnframt félagar i hinum
ýmsu stéttarfélögum innan
verkalýðshreyfingarinnar.
Samvinnufélögin hafa ekki
gróðann að markmiði eins og
einkareksturinn, heldur er
honum, ef um hann er að ræða,
skipt milli félagsmanna i hlut-
falli við viðskipti þeirra við
samvinnufélögin.
Það er því af ýmsum talið, að
samvinnuhreyfingin geti ekki
með góðu móti fylkt sér i raðir
vinnuveitenda úr einkarekstr-
inum og tileinkað sér einhliða
stöðu og sjónarmið þeirra, þar
eð samvinnuhreyfingin hafi
annars konar meginmarkmið
en annar atvinnurekstur á hin-
um almenna vinnumarkaði.
Að hinu leytinu er það stað-
reynd, að samvinnufélögin
hafa með höndum atvinnu-
rekstur og ráða til sín starfs-
fólk í flestum greinum at-
vinnurekstrar hér á landi.
Samvinnufélögin eru því knúin
til þess út frá rekstrarlegu
sjónarmiði að marka ákveðna
stefnu í launamálum starfs-
fólks, ekki sízt með tilliti til
þeirrar samkeppni sem fyrir-
tæki samvinnuhreyfingarinnar
þurfa að heyja við annan at-
vinnurekstur í landinu á inn-
lendum og erlendum vettvangi.
Ekki fer hjá því, að þegar
ágreiningur verður um launa-
kjör við stéttarfélög þau, sem
starfsfólk samvinnufélaganna
er félagsbundið í, þá er þar um
að ræða viðkvæmt vandamál
og erfitt viðureignar. Sam-
vinnufélögin eiga þar oft að
miklu leyti i skiptum við sina
eigin félagsmenn, þannig að ef
ekki er fyrir hendi skilningur
félagsmanna á þeirri baráttu,
sem samvinnufélögin verða að
heyja fyrir tilveru sinni innan
hins stjórnskipaða ramma og í
samkeppni við annan atvinnu-
rekstur i landinu, þá er hætt
við að innviðuiinn fúni og að
félagsmenn samvinnufélag-
anna standi ekki þann vörð um
samvinnufélögin, sem er óhjá-
kvæmileg forsenda þess, að
samtakamáttur og samvinna
verði annað en hugmynda-
fræðin ein.
Nú kynni einhver að spyrja:
„Já, en hvers vegna i ósköpun-
um ætti félagsfólkið i sam-
vinnuhreyfingunni að standa
vörð um samvinnufélögin, ef
þau eru á öndverðum meiði við
stéttarfélög þess og neita að
greiða hærra kaup en greitt er
í einkarekstrinum?“
Þessu vildi ég svara þannig:
Að mínum dómi fer varla hjá
því, að þeir menn, sem á annað
borð fylgja samvinnustefnunni
og líta svo á að hún hafi þýð-
ingaimiklu hlutveiki að gegna
í okkar atvinnulífi, séu þess
sinnis vegna þeirrar grund-
vallarstefnu og markmiða sem
tilvera samvinnuhreyfingar-
innar byggist á hér á landi og
í fjölmörgum þjóðlöndum öðr-
um, að bæta beri kjör félags-
manna á viðskiptasviðinu, út-
deila hagnaði af rekstrinum til
félagsmanna, ef um hann er að
ræða, í hlutfalli við viðskipti
þeirra við samvinnufélögin o. s.
frv. Svo og vegna þess sam-
takamáttar og margvíslegra
möguleika sem samvinna og
samvinnurekstur býður upp á í
atvinnulífi landsmanna eins og
saga síðustu áratuga hefur
fært sönnur á.
Samstarf samvinnuhreyfingar
og verkalýðshreyfingar
Samvinnuhreyfingin og
verkalýðshieyfingin eru skyld-
ar hreyfingar, þar sem er sam-
eiginlegur tilgangur beggja að
bæta kjör almennings í land-
inu. Hins vegar eru hlutverkin
tvenns konar. Verkalýðshreyf-
ingin vinnur að kjarabótum i
formi hærri launa. Samvinnu-
hreyfingin leitast við að drýgja
tekjur hins vinnandi fólks með
bættum viðskiptakjörum.
Stóra spurningin er hins
vegar: Geta þessar tvær skyldu
hreyfingar starfað saman, og
hvaða kröfur geta þær gert
hvor til annarrar í því sam-
bandi?
Þessu svara ég þannig:
Samvinnuhreyfingin á þær
kröfur á hendur verkalýðs-
hreyfingunni, að hún sýni því
skilning að fyrirtæki innan