Samvinnan - 01.10.1970, Blaðsíða 16

Verkalýðshreyfingin
sem þjóðfélagsafl
neina athugun, sem hægt sé að
taka alvarlega, er dragi í efa
þýðingu framleiðsluháttanna
fyrir yfirbyggingu þjóðfélags-
ins. En ég held að reynsla allra
síðustu ára bendi okkur á, að
miklar hræringar geta orðið í
þjóðlífinu án þess að beint
samband sé milli efnahags-
legra breytinga og þessara um-
bóta.
IV.
Hugmyndir verða að þjóðfé-
lagsafli eftir að þjóðin er búin
að taka þær upp á arma sína,
minnir mig að Marx hafi sagt.
Nú má fullyrða með sanni, að
hugmyndir detti ekki ofan úr
skýjunum og að þær hljóti að
hafa þjóðfélagslegan grundvöll.
Rétt er það, en þær þurfa ekki
endilega að hafa beint efna-
hagslegt orsakasamband. Þjóð-
félagið er meira en einföld
undir- og yfirbygging. Það eru
þarfirnar sem móta á gagn-
kvæman hátt þjóðfélagið og
einstaklingana. Ef ég hef vel í
mig og á, er þörf mín fyrri
menntun sennilega meiri en
nýjar buxur; og hafi ég öðlazt
menntun, er þörfin fyrir hvers
konar frelsi meiri en eitt við-
bótar skólaár. Auðvaldsþjóðfé-
lagið er búið að taka hið mikil-
væga skref úr nauðþurftar- til
nægta- og sums staðar til alls-
nægtaþjóðfélags. Tæknilega og
efnahagslega geta Vesturlönd
gert það sem þeim sýnist. í
samræmi við þessa breytingu
hafa þarfir einstaklinganna
breytzt. Þarfir nægtanna eru
aðrar en þarfir nauðþurfta.
Um leið verður vinnan að
framleiðsluþætti, sem of mikið
verður af, og beina þarf þörf-
um manna æ meir inná tilbún-
ar brautir til að kerfið geri
hvort tveggja, að tryggja at-
vinnurekendum gróða og
verkamönnum vinnu. Nægta-
þjóðfélagið virðist þvi hafa
skapað eitt smáræði, sem báð-
um e: sameiginlegt, verka-
mönnum og atvinnurekendum
— neyzluna. Neyzlan er sam-
eiginlegt áhugamál beggja. Að-
eins með aukinni neyzlu virð-
ast þeir geta tryggt framtíð
sína. Jafnvel á landi eins og
íslandi, þar sem utanríkisverzl-
unin nemur einum þriðja þjóð-
artekna, heyrist oft þessi rök-
semdafærsla frá verkalýðsleið-
togum: Hærri laun þýða meiri
eftirspurn (eftir hverju?), sem
hefur í för með sér hærri
gróða. Aðalvandamál nútíma-
auðvaldsþjóðfélags er ekki að
tryggja öllum þokkalegt lifs-
viðurværi — það er vel fært um
það; þess vegna er verkamað-
urinn og afkoma hans ekki
stærsta vandamál iðnþróaðra
landa. Það er hlydýpið á milli
möguleika og krafna nútímans
annars vegar og karlægrar fé-
lagslegrar samsetningar þjóð-
félagsins hins vegar: Rotnaðir
flokkar, úreltar stofnanir, for-
pokuð, uppidöguð hugsun.
Fjármunum er fleygt i auglýs-
ingar, i byssustingi og jafnvel
til tunglsins, meðan stærstur
hluti mankyns sveltur. Við er-
um að kæfa okkur í ryki og skit
vegna hagsmuna fárra for-
réttindamanna.
Ætla má að þekkingin
rísi í ríkara mæli öndverð
gegn félagslegu umhverfi
sinu heldur en þekkingar-
leysið. í tækniþjóðfélagi nú-
tímans er þekkingin orðin að
mikilvægum framleiðsluþætti.
Vinna, tækni og þekking eru
að fléttast saman i eitt þjóð-
félagslegt afl. Öreigar Marx
hafa breytzt, a. m. k. hér á
Vesturlöndum. Skilin milli hins
faglærða verkamanns, tækni-
mannsins og verkfræðingsins
verða æ óreglulegri. Nú þarf
mun meiri hópvinnu og gagn-
kvæma skynjun en áður. Fyrir-
skipun vikur fyrir samstarfi.
Það eru hinir svokölluðu vits-
munalegu verkamenn sem
ákveða hvernig hlutirnir verða
framkvæmdir. Þeirra er og í
ríkum mæli frumkvæðið.
Fyrirtækjaeigendur og valds-
menn eru orðnir úrelt fyrirbæri
og til trafala. Þeir þrengja að
og gera að engu þá möguleika
sem tæknin og þekkingin veita
okkur. Eignarrétturinn hindrar
framfarirnar. Ennþá eru hinir
vitsmunalegu verkamenn flest-
ir á mála hjá valdastéttinni,
en ekki er fráleitt að álíta, að
þarna sé að finna framverði
komandi þjóðfélagsbyltinga.
Ekki endilega þá einstaklinga
sem þar sitja í dag — enda
verður þjóðfélaginu ekki breytt
á morgun — heldur verðum
við að gera okkur ljóst, að það
fólk sem í dag krefst jafnréttis
og jafnræðis til náms hlýtur að
krefjast þess sama á öllum
sviðum þjóðfélagsins á morgun.
Er þá allt okkar hjal um verka-
manninn sem krossbera fram-
tíðarþjóðfélagsins gömul róm-
antísk hjátrú? Nei — hann
mun að vísu varla taka fyrstu
skrefin, en þau síðustu verða
ekki stigin án hans — nema við
bíðum svo lengi, að allt verði
úr sér gengið og kolsýrumökk-
ur og atómryk rísandi dags
óski kafnandi heimi til ham-
ingju með sitt stéttlausa þjóð-
félag.
Þröstur Ólafsson.
Ólafur R. Einarsson:
Iðnbyltingin, sem hófst í
Englandi um 1750, skóp verka-
lýðsstétt nútímans. Samfara
iðnþróuninni óx fjöldi stéttar-
innar, og verkafólk fluttist
saman í þéttbýlið. Þar varð
það sér meðvitandi um afl sitt
og tók að stofna stéttarfélög.
Verkalýðshreyfingin kemur þá
fram sem afl í þjóðfélaginu.
Hvers vegna hefur verkalýðs-
hreyfingin verið þjóðfélagsafl?
í iðnaðarríki er verkalýðs-
stéttin fjölmennasta stéttin og
launþegar mikill meirihluti
þjóðarinnar. Er verkalýðurinn
stofnaði fyrsta alþjóðasam-
band sitt árið 1864, sögðu for-
vígismennirnir í ávarpi til
verkalýðs heimsins: „einu
frumskilyrði sigurs ráða verka-
mennirnir yfir: mannfjöldan-
um, en fjöldi er því aðeins afl,
að hann sé sameinaður í sam-
tökum og láti stjórnast af
reynslu og þekkingu". Þennan
lærdóm hafði verkalýðurinn
öðlazt í einnar aldar baráttu
fyrir félagsfrelsi, kosningarétti
og mannlegri lífsskilyrðum.
Vopn verkalýðsins í þessari
baráttu var sú aðstaða, að
verkafólk skapar með vinnu
sinni meginhlutann af verð-
mæti þjóðarframleiðslunnar og
getur stöðvað þá verðmæta-
sköpun, ef fjöldinn er samtaka.
f krafti þess að verkalýðurinn
er undirstaðan i atvinnulífi
iðnaðarþjóðfélaga er hann
voldugt þjóðfélagsafl, ef verka-
lýðurinn hefur ma^kvissa með-
vitund um hlutverk sitt í þjóð-
félaginu.
Verkalýðsstéttin unir ekki
því efnahagslega og félagslega
misrétti, sem hún er beitt í
þjóðfélaginu, og því er hún
framsækin í lífskiarabarátt-
unni og kölluð til þess að berj-
ast fyrir þeirri róttæku um-
bvltingu þjóðfélagsins sem
nauðsynleg er. Til að rækja
hlutverk sitt og beita áhrifa-
mætti sínum var verkalýðs-
stéttinni nauðsyn að mynda
öflug samtök. Athyglisvert er
að kanna skipulagshætti
verkalýðsstéttarinnar, er hún
kemur fram á þjóðmálavett-
vanginn sem þjóðfélagsafl á
19. öld. í fyrsta lagi myndar
verkalýðshreyfingin hrein fag-
félög — verkalýðsfélög — til
að sinna kjarabaráttu stéttar-
innar. í öðru lagi myndar
hreyfingin stjórnmálafélög til
að sjá um hina pólitisku hags-
munabaráttu verkalýðsins og
mótar sér þá einnig markvissa
stjórnmálastefnu, sem Karl
Marx setur skýrast fram árið
1848 og síðan hefur mótað
stjórnmálabaráttu verkalýðs-
hreyfingarinnar á aðra öld.
Þriðja samtakaform verkalýðs-
hreyfingarinnar var í upphafi
stofnun samvinnuhreyfingar-
innar undir forustu Roberts
Owens, sem hafði það mark-
mið að losa verkalýðinn undan
kaupmannavaldinu. Þessi sam-
takaviðleitni kemur t. d. skýrt
fram á bernskuskeiði íslenzku
verkalýðshreyfingarinnar, en
stofnun pöntunarfélaga var yf-
irleitt fyrsta verkefni verka-
lýðsfélaga á hverjum stað á
tímabilinu 1897—1916. Þegar
fjallað er um sögu verkalýðs-
hreyfingarinnar, er þvi nauð-
svnlegt að einskorða sig ekki
við hina faglegu hreyfingu,
heldur hafa í huga þessa þrí-
skiptingu i skipulagi verkalýðs-
hreyfingarinnar. Sem þjóðfé-
lagsafl hefur verkalýðshreyf-
ingin beitt jafnt faglegum sem
pólitískum samtökum til að
knýja fram hagsmunamál
stéttarinnar.
Hér yrði of langt mál að ti-
unda þá sigra, sem verkalýðs-
h eyfingin erlendis hefur unn-
ið í krafti samtakamáttarins.
Verkalýðshreyfingin kemur
fyrst fram sem sjálfstætt afl í
febrúarbyltingunni 1848, og
fyrstu tilraunina til að ná rík-
isvaldinu úr höndum borgara-
stéttarinnar gerir hún í hinni
djörfu tilraun til að stofna
fyrsta ,,ríki“ verkalýðsins í
Parísarkommúnunni árið 1871.
Á þeirri öld, sem siðan er liðin,
hafa ótaldir sigrar unnizt, og
má þá nefna styttingu vinnu-
tímans, félagslegar umbætur og
þá einkum tryggingalöggjöfina,
forystuhlutverk verkalýðsins í
baráttunni við kreppu og fas-
isma og valdatöku verkalýðsins
í samstarfi við bændaalþýðu í
löndum er telja þriðjung alls
mannkyns.
En saga verkalýðshreyfing-
arinnar er engin óslitin sigur-
ganga. Verkalýðshreyfingin
hefur að vísu sannað ótvirætt,
14