Samvinnan - 01.04.1971, Blaðsíða 41

María Skagan:
KOSNINGALEIKHÚS — OG
LÍNA LANGSOKKUR
Mikil firn rigndi hann annars á kosninga-
daginn fyrir hádegið. Og mikið var búið
að rigna yfir okkur, væntanlega kjósendur,
af blöðum og boðum undanfarnar vikur.
Mánuðurinn fyrir kosningar er sannarlega
ekki heppilegur tími til að afklæðast per-
sónuleikanum og ígrunda alheimslegar
„ideólógíur11, svo sem fjórðu víddina og upp-
haf án endis í heimssköpunarfræðum. Kosn-
ingar eru val þitt og mitt, atkvæði okkar
ráða úrslitum í sögu þjóðarinnar, og við
verðum að taka afstöðu — með einum
flokki og móti öllum hinum. í kosningum
er ekkert sem heitir, að sumt mæli með en
sumt á móti manni eða málefni. Flokkslín-
urnar eru skýrar og ákveðnar — í orði að
minnsta kosti, og ef til vill má með nokkr-
um sanni segja, að stjórnmálamennirnir séu
þaulvanir línuveiðarar. Þær eru vel beittar
línurnar þeirra, gullin kosningaloforð hanga
þar í löngum röðum og skírskota til skyn-
semi og staðfestu hæstvirts kjósanda, svo
að hann kemst ekki hjá því að finna, hversu
mjög þessir miklu stjórnmálamenn þarfn-
ast manna eins og hans. Fyrir kosningar
fá allir bréf upp á það, að þeirra sé ríkið,
mátturinn og dýrðin — aðeins ef þeir setji
nú krossinn á réttan stað.
Getur nokkur komizt hjá því að finna
ábyrgð og alvöruþunga margfalda sjálfsvit-
undina á slíkum tímamótum, þegar hver
einstaklingur öðlast tækifæri til að leggja
sinn eigin vizkustein á vogarskálina?
Það var stytt upp og sólgljáandi regnvatn
rann um göturnar eins og skínandi kvika-
silfur, þegar ég arkaði af stað upp í skóla.
En ég sá það varla, því að ég var að hugsa
um loforðin fögru, og hversu mörg þeirra
iðka endurfæðingu á fjögurra ára fresti,
jafnliðlega og fyrirhafnarlítið og fimleika-
maður sveiflar sér í hring eða gamall tób-
aksmaður dregur upp pontuna sína og raul-
ar við sjálfan sig:
Að sigra heiminn er eins og að spila á spil
með spekingslegum svip og taka í nefið.
Ef ekki væri þessi sérstæði hæfileiki kosn-
ingaloforðanna, þá myndu mörg þeirra vera
orðin spanskgræn og fjólublá eins og mann-
kyn á fjarlægum hnöttum. Ég man reyndar
ekki, hvernig Borgarsjúkrahúsið er á lit-
inn, en það er eitt þessara fögru fyrirheita,
sem ætíð slær gullnum framtíðarljóma yfir
hverjar kosningar. Þó minnist ég þess ekki,
að það hafi sýnt sig í sjónvarpinu, en það
hafa flokkarnir aftur á móti gert, og hefur
kjósendum þar gefizt á að líta, hversu heið-
arleiki, réttsýni og hin einu sönnu úrræði
hafa ljómað af ásýnd og orðum hæstvirtra
frambjóðenda.
Þetta er mikið sjónarspil, og það hefur
stundum hvarflað að mér, hvort ekki myndi
bæði tilbreyting og menningarauki að því
að stofna raunverulegt kosningaleikhús í
stað þessara venjulegu málþófsfunda og yf-
irþyrmandi blaðaútgáfu, sem að vísu skapar
prentsmiðjum, blaðburðarbörnum og sorp-
hreinsuninni aukna atvinnu og bætir nokkr-
um pappírstolli í ríkiskassann. Þó mun
flestum tekinn að leiðast sá forleikur og
kysu margfalt heldur eitt allsherjarkosninga-
leikhús, þar sem flokkarnir lékju hver á
annan, svo sem alla jafna hefur tíðkazt á
alþingi, í stað þess að vera að pukrast þetta
hver í sínu horni með aðfengna skemmti-
krafta, hálaunaða, og innkeypta boðsgesti
til að skemmta sjálfum sér og skemmti-
kröftunum.
Með tilkomu kosningaleikhúss aflegðist
svoddan skemmtanastrit með öllu, en við
tæki skemmtunarleikur, þar sem flokkarnir
lékju ekki einungis hver á annan heldur og
hver annan til að sýna fjölhæfni sína og
sviðshæfileika. Hlytu þeir leikarar orðu,
sem sannferðugastan sýndu framgangsmát-
ann og trúverðugasta orðleikni að sanna
hið ósannanlega, hvort heldur væri í eigin
gervi eða annarra. Hugsanlegt er, að með
slíkri tilhögun mætti veita nokkrum mönn-
um atvinnubótavinnu í Krossaverksmiðju
ríkisins. Að sjálfsögðu yrði almenningur að
kaupa sig inn í kosningaleikhúsið á venju-
legu aðgöngumiðaverði, og þar yrðu vita-
skuld til sölu bæði veitingar og leikskrár
með kosningaloforðum og smádálkaskömm-
um handa þeim, sem ekki geta lesið gler-
augnalaust. Ágóðinn yrði mikill; í fyrsta
sinn í sögu þjóðarinnar yrði gróði að kosn-
ingunum, og þeim gróða yrði varið til að
framkvæma öll kosningaloforðin, allt þetta
góða, fagra og fullkomna, sem flokkarnir
hafa hingað til aðeins talað um, talað og
aftur talað um. Um hugsjónaágreining í
framkvæmd yrði ekki að ræða, því að eins
og ljóst mun orðið, yrði þetta raunverulegt
samvinnuleikhús, þar sem allir myndu
hjálpast að við að gera það, sem allir vilja
gera en hafa ekki getað gert, vegna þess
að þeir hafa eytt svo miklu fé og miklum
tíma í að rífast um, hvernig og hvenær eigi
að gera það, að enginn hefur getað gert
neitt. Svo hafa allir farið hinar og aðrar
leiðir burt frá öllu saman og byrjað að
safna í flokkssjóðina á ný og uppdrífa kosn-
ingaskrifstofur og sálnaveiðara ásamt happ-
drætti og „Sögulegum“ boðum.
Sem ég allt þetta þönkum leiddi á ýinsa
vegu í sólskininu, var leið mín á enda.
Skóladyrnar stóðu opnar og fólkið hraðaði
sér inn að kjósa. En ekki var þar greitt
uppgöngu öðrum en heilfættum og brjóst-
heilum, sem sé stigamönnum góðum, því
að á brattann var að sækja.
í skólaportinu stóð brosmild kona og
bauð gerviblóm þeim, sem framhjá gekk.
Skyldi ágóða þeirrar sölu varið til að byggja
hæli fyrir taugaveikluð börn. Við stigaupp-
ganginn stóð gamall maður og bauð happ-
drættismiða Blindrafélagsins, sem er að
bæta húsakost sinn inn við Hamrahlíð. Út
um gluggann í ganginum sá ég konu, sem
var að selja happdrættismiða Sjálfsbjargar,
félags fatlaðra og lamaðra, sem var að
byrja að byggja yfir sitt fólk inn við Hatún.
Hvernig væri þessum málum annars hátt-
að í dag, ef „kosningaleikhúsið" væri tekið
til starfa? Sennilega myndu þingmennirnir
sjálfir ganga þar um í hléum og bjóða
svona miða til sölu. Og hver gæti neitað
þingmanni, sem ekki væri að safna fyrir
flokkinn heldur fólkið, um fimm tíu-krónu
seðla?
„Hundrað krónur, herrar mínir og frúr,
fær sá sem getur sigrað Adólf sterka“,
kallaði aflraunamaðurinn á trúðleikasýning-
unni. Enginn þorði að hreyfa sig, þangað
til tíu ára telpuhnokki vatt sér upp á sviðið
og hafði endaskipti á Adólfi sterka. Það var
reyndar hún Lína litla langsokkur, sem þá
þrautina vann.
Við íslendingar áttum einu sinni Hall-
gerði langbrók, og hún hafði svo sannarlega
hausavíxl á hinum og þessum í þann tíð.
Nú á dögum væri okkur ekki vanþörf á
einni snarlegri hnátu á borð við Línu litlu,
sem haft gæti endaskipti á maddömu Póli-
tík, þegar mestur er á henni pilsaþyturinn,
og iækkað á henni kostnaðarrisið, en hækk-
að risið á öðrum þarfari byggingum. Já, ef
við ættum raunverulegt kosningaleikhús og
eina Línu, sem gæti tekið til höndunum
svo að um munaði, þá myndi enginn þurfa
að óttast atvinnuleysi. Borgarsjúkrahúsið,
öryrkjablakkirnar og önnur sjúkrahæli
myndu spretta upp, búin beztu tækjum og
vel menntuðum læknum og hjúkrunarkon-
um. Heilbrigðismálin yrðu þjóðarstolt, og
ráðherrar þyrftu ekki lengur að þeysa með
erlenda boðsgesti að sýna þeim Reykjalund
eða ganga með þá kringum Hallgrímskirkju-
turninn til að firra því, að útlendingar villt-
ust kannski í reiðileysi inn í elliheimilið,
sem hýsa verður örkumla fólk og geðsjúkl-
inga auk gamalmenna.
En nú er ég komin í kjörklefann og við
mér blasir kosningaseðillinn með feitletr-
uðum listabókstöfum og mörgum nöfnum
neðan undir.
Það dugir víst ekki að láta ímyndunar-
aflið leika lengur lausum hala. Raunveru-
leikinn í dag er kross á þennan seðil. En
hversu mörgum krossum létta þeir af ann-
arra herðum, sem kórónuna fá? í rauninni
ættum við hæstvirtir kjósendur ekki að
merkja svona seðil krossi heldur spurn-
ingarmerki. Hver örlög kjósa þeir okkur á
morgun, sem við kjósum í dag — svo fremi
þeir sigri? Eða er það kannski í kosning-
um eins og stríði, að allir tapa, jafnvel
sigurvegararnir? Sumir glata mannorðinu,
aðrir skapstillingunni, og allir tapa geysi-
legu fjármagni, sem nota hefði mátt til
raunverulegra framkvæmda.
Því segi ég það: Gerum „menningarbylt-
ingu“ og stofnum kosningaleikhús. Það þarf
ekki endilega að vera með háum turni eða
flísalagt að utan með bláu eða grænu postu-
líni. En það þarf að skila ágóða til þjóðar-
búsins og sanna svo að ekki verði um villzt,
að þingmennirnir eru fyrir fólkið, en ekki
bara fyrir alþingishúsið, blöðin og sjónvarp-
ið — til að skrifa og tala sig hása og þreytta
og troða loftköstulum upp í ermarnar sínar
frammi fvrir landslýðnum.
Það er nefnilega ekki fyrr en við höfum
sigrað Adólf sterka í trúðleikahúsinu, að
okkar þegnanna verður ríkið — og hundrað
krónumar. (1967). 4
41